Wandlitz, nabij Berlijn, was ooit het zelfgeschapen paradijsje van de DDR-leiders. Achter een hoge muur stonden hun huizen, hun winkel vol westerse producten en hun bunkers voor geval van nood. Kort na de Duitse hereniging, nu tien jaar geleden, werden de leiders uit het paradijs verdreven. Nu is Wandlitz een herstellingsoord voor mensen die Wendekrank zijn en een toeristische attractie voor Oost-Duitsers die het voormalige socialistische walhalla wel eens met eigen ogen willen zien.

MICHÈLE DE WAARD

Zodra de Waldexpress langs het vroegere huis van de Oost-Duitse partijleider Erich Honecker rijdt, hangen Jürgen en zijn vrouw Regina uit het treinraampje. "Wat een armzalig getto hadden de communisten voor zichzelf geschapen. Ze hadden zichzelf hier levend ingemetseld", roept Jürgen uit. Geen grote villa's met marmeren baden, gouden waterkranen en whirlpools. Tussen de troosteloze, grauwe huizen in Wandlitz, het woonoord van de communistische leiders veertig kilometer ten noorden van Berlijn, is alleen een saai overdekt zwembad te vinden. "Maar er was in elk geval frisse boslucht", meent Regina.

Over weinig oorden deden in het vroegere Oost-Duitsland zoveel geheimzinnige verhalen de ronde als over Wandlitz. De top van de communistische partij leefde er volledig afgeschermd van de buitenwereld - net als de rijken in Amerika in hun zogenaamde 'gate- cities'. Rond Wandlitz hadden ze hun eigen variatie op de Berlijnse muur gebouwd, van groen geverfde bakstenen. Wildforschungsgebiet. Betreten verboten! stond er op de bordjes aan de rand van het woonoord. Voor de boeren, arbeiders en andere kameraden in het socialistische DDR-paradijs was Wandlitz streng verboden terrein.

Honniwood noemden de Oost-Duitsers de nederzetting spottend, of Volvograd, gezien de lange caravaan van donkere staatsvolvo's die 's morgens vanuit het woud naar Berlijn rolde. Er was zelfs een eigen weg aangelegd, maar op de officiële landkaart zocht je vergeefs naar de zogenoemde Waldsiedlung. Dit oord in het dichte beuken- en pijnbomenbos was het refugium van de meeste leden van het Politbureau van het Centraal Comité van de SED (Socialistische Eenheidspartij Duitsland). In de nederzetting woonden de 23 belangrijkste communisten met hun gezinnen - goed verzorgd en streng bewaakt achter een twee meter hoge muur.

Hier hadden de communistische goden hun eigen kleine privé- paradijs geschapen met een eigen polikliniek, een sporthal en een superwinkel met felbegeerde westerse producten. Er waren onderaardse bunkers voor geval van nood. Ze draaiden er westerse jazzmuziek en, soms ook, pornofilms uit Amerika.

Na de val van de Berlijnse muur, op 9 november 1989, trok een lange stoet Trabi's richting Wandlitz. Toen bekend was geworden in welke luxe de Roemeense leider Ceausescu leefde, wilden de Ossies wel eens zien hoe het socialistisch walhalla dat hun onthouden was er in werkelijkheid uitzag. De prominente bewoners van Wandlitz, zoals Erich Honecker (algemeen-secretaris Centraal Comité SED), Egon Krenz (opvolger Honecker), Erich Mielke (minister van Staatsveiligheid, 'Stasi') en Günter Schabowski (SED-voorzitter Berlijn), hadden in december '89 de nederzetting nog niet verlaten of tienduizenden nieuwsgierige burgers stroomden het Götterghetto binnen.

"Wat was iedereen teleurgesteld", zegt Manfred Wolter. "Niemand had gedacht dat de top van de communistische partij zo kleinburgerlijk woonde, in huizen met simpele formica-meubels." Manfred is een stevige man met vriendelijke ogen en een kleine baard. Na de Wende werd hij bij het busbedrijf van Berlijn ontslagen. Nu is hij bestuurder van de groen-witte Waldexpress en organiseert hij bijna dagelijks sightseeing tours langs de optrekjes van de vroegere leiders, die zijn omgetoverd tot een kuuroord.

De woningen hebben allemaal een fris kleurtje gekregen en worden gebruikt voor de opvang van zieken. "Het vroegere huis van Honecker is een project geworden voor psychosomatische patiënten", zegt Manfred, terwijl de Waldexpress even stil blijft staan bij de Habichtweg nummer 5. Even verderop, op nummer 1 woonde Walter Ulbricht, de eerste partijleider van de communistische republiek.

In de hoofden van een aantal patiënten waart nog steeds de geest van Honecker rond. Ze zijn Wendekrank en lijden zichtbaar onder de radicale veranderingen, die hun biografie abrupt hebben vernietigd. Met de fluwelen herfst van 1989 zijn ze hun Heimat kwijtgeraakt, maar in het harde kapitalisme zijn ze niet aangekomen. Ze voelen zich tweederangs burgers in het nieuwe Duitsland. In de Brandenburgkliniek proberen ze de wonden van de Wende te helen. "Nee, ik heb er geen enkel probleem mee in het huis van Honecker te wonen", zegt Dagmar, een jonge vrouw die naast de voordeur op een kussen zit. Samen met acht patiënten verblijft ze hier al enkele weken. Nu kunnen ook zij eens van de gezonde lucht genieten die voorheen alleen maar voor de elite was weggelegd. Sommigen missen de DDR, weet Dagmar, en hebben hun kat thuis Erich genoemd om een stukje van het verloren verleden vast te houden.

Maar de meeste patiënten blijven binnen en houden de deur gesloten. "Vroeger zijn ze door de Stasi achtervolgd, nu voelen ze zich door de toeristen belaagd", zegt Brigitte Schmidt, medewerkster van de kliniek. De ziekenhuisdirectie wil zo min mogelijk met het verleden te maken hebben. Paul Bergner, oud-Stasiman in de DDR, mag in Wandlitz wel zijn 'souvenirs' en boeken verkopen, maar hij moet met zijn vol foto's beplakte Volkswagenbus op de parkeerplaats zoveel mogelijk 'uit het zicht' staan. Erichs Rache (de wraak van Erik) staat er op kleine flesjes met felrode en gifgroene likeur - het is zijn best verkochte attribuut uit het verleden.

De Muur mag verdwenen zijn, bij velen staat hij in hun hoofd nog recht overeind", zegt Jürgen als de Waldexpress in de richting van Mielkes huis rijdt, de gevreesde Stasi-leider. De meesten vinden het een Riesensauerei dat tien jaar na de hereniging de salarissen in het Oosten nog een kwart lager zijn dan in het Westen. "We doen hetzelfde werk en krijgen 75 procent van het West-Duitse loon. Dat is toch pure uitbuiting."

Jürgen en zijn vrouw Regina komen uit Riesa in Saksen. Toen de DDR nog bestond, werkte hij in het Stahlkombinat van de stad, waar 12.000 man hun brood verdienden. Na de hereniging werd het bedrijf verkocht en was er voor de meesten geen plaats meer. Jürgen vestigde zich als kleine zelfstandige en begon met Regina een handel voor verwarmingsapparatuur. Drie jaar hielden ze het vol, toen ging de zaak failliet. "Als je geen wolf bent in dit systeem, houd je je niet staande", zegt hij. De loonkosten waren te hoog en het lukte hem niet zijn eigen personeel te ontslaan. "Het sociale was goed in de DDR", zegt Jürgen. Gratis crèches en scholen. Verder was het armoe.

Natuurlijk is Jürgen blij met de Wende. Hij is zelf nog als lid van Neues Forum - het burgerverzet - de straat op gegaan. Maar hij heeft problemen met de globalisering. Hij had niet gedacht dat het kapitalisme zo hard, zo meedogenloos zou zijn. "Vroeger werkte iedereen. Vrouwen net zo hard als mannen. Nu is bijna iedereen die ik ken zonder baan."

Dan trekt Regina hem naar het raam. 'Hier woonde Mielke, minister voor Staatsveiligheid', klinkt de stem van treinbestuurder Manfred door de microfoon. "De grootste bandiet", zegt Regina. "Hij heeft zoveel onschuldige mensen leed berokkend door ze in de gevangenis te gooien en later te beweren dat hij van het volk hield. Ze moeten allemaal volkomen schizofreen zijn geweest." Ich liebe euch doch Alle, had Mielke tijdens zijn optreden in november 1989 gezegd in de Volkskammer, het parlement van de DDR, in de hoop dat hij daarmee zijn daden zou verzachten. Maar hij belandde toch in de cel en is onlangs overleden.

Het simpele huis aan de Eichelhöherweg 1 was slechts een van de panden die Mielke bewoonde. Vaker hield hij zich op in zijn luxueuze 'jachtobject' aan de Wolletzsee bij Angermünde of in het spierwitte kasteel Dammsmühle, het gastenverblijf van de Stasi, dat in het Derde Rijk nog van Heinrich Himmler was geweest. Ook was Mielke regelmatig te vinden op het beroemde jachtslot Hubertusstock in de Schorfheide bij Gross Schönebeck, waar hij met Honecker op herten joeg. Het uitgestrekte gebied, ten noorden van Wandlitz, werd al door koning Frederik Willem IV in 1847 voor de jacht gebruikt. Begin jaren dertig liet Hermann Göring er zijn buitenverblijf Carinhall bouwen.

Hubertusstock, nu een hotel, was ook buiten de DDR fameus omdat menig staatsleider er werd ontvangen, zoals Sovjet-leider Leonid Brezjnev, de Poolse leider Edward Gierek, maar ook de Duitse oud-bondskanselier Helmut Schmidt in 1981. De Beierse minister-president Franz-Josef Strauss was gezien de miljardenkredieten aan de toenmalige DDR een bijzonder welkome gast. De ronde Beier vloog met zijn helikopter regelmatig naar Schorfheide om met de communistische leiders op jacht te gaan.

Ze hebben er hier goed van geleefd", stelt Regina vast. Wij vrouwen moesten in de DDR van 's morgens tot het donker werken, de kinderen altijd zien onder te brengen en zorgen dat er 's avonds weer te eten was. "Weet u wat pijn doet?" zegt ze. "Als de mensen zeggen dat wij in de DDR destijds lui waren. Dat doet pijn. We hebben zelf met onze blote handen na afloop van het werk ons eigen huis gebouwd."

Toch waren Jürgen en Regina dolgelukkig toen de Muur viel. "Als we vroeger in Rostock waren, aan de Ostsee, dan droomden we van een reis naar Denemarken. Ik dacht dat ik het nooit meer zou meemaken", zegt Regina. Ook al is er ontevredenheid, de tiende verjaardag van de hereniging op 3 oktober moet gevierd worden met Helmut Kohl erbij, vinden Jürgen en Regina, terwijl de trein weer bij het eindpunt is aangekomen. Jürgen is "woest" op oud-bondskanselier Kohl wegens de zwartgeldaffaire, maar ook "woest" op de regering-Schröder dat de 'kanselier van de eenheid' op het officiële feest in Dresden geen toespraak mag houden.

"Ik ben trots op onze vreedzame revolutie. Er is godzijdank geen schot gevallen, hoewel er allerlei plannen in een la lagen. Ook de Britse premier Thatcher wilde de hereniging niet. Ze zei: 'We hebben Duitsland twee keer platgekregen, nu steekt het opnieuw de kop op'. Nee, Kohl heeft enorm gevochten voor de eenwording, samen met Hans-Dietrich Genscher (minister van Buitenlandse Zaken, red.). Hadden zij dat niet gedaan", zegt Jürgen, "dan hadden de communisten nog steeds lekker in Wandlitz gezeten." Regina: "En wij in het armzalige socialistische arbeidersparadijs."

INFORMATIE

Voormalige communistengetto Wandlitz. Per adres: Brandenburg Klinik, Brandenburgallee 1, Bernau-Waldsiedlung. Tel. 00.49.3339730

Per auto: Berlijn-Bernau-route Oranienburg (Wandlitz). Wandlitz ligt circa 40 km ten noorden van Berlijn

Per trein: Berlijn (Zoologischer Garten of Ostbahnhof)-Bernau. Vanaf station Bernau rijdt elk uur een bus naar Wandlitz

De toeristische trein over het terrein waar Erich Honecker en zijn kameraden woonden vertrekt vanaf de parkeerplaats van de Brandenburg Klinik. De elektrische trein rijdt wo t/m zo tussen 13-18u (elk heel uur). Op za en zo zijn Wandlitz-souvenirs en informatie verkrijgbaar bij de Volkswagenbus van Paul Bergner op de parkeerplaats. Ma en di rijdt de trein niet.
Prijs rondrit: 5 mark. Informatiegids: 5 mark

Wijnspreekuur