NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Twintig jaar na de onafhankelijkheidsstrijd bepaalt een oorlogsmentaliteit nog steeds de politieke cultuur in Zimbabwe. In zijn strijd tegen de oppositie zoekt president Mugabe opnieuw de loopgraven op.

Gary Luke in het ziekenhuis van Monrandera, 70 kilometer ten oosten van de Zimbabwaanse hoofdstad. De bezetters van zijn boerderij sloegen hem zaterdag in elkaar (Foto AP)

Door onze correspondent KOERT LINDIJER

MASVINGO, 17 APRIL. Van bevrijder tot despoot, van erudiete revolutionair tot platvloerse opportunist die de racistische kaart speelt. De gedaantewisseling van president Robert Gabriel Mugabe stelt menige Zimbabweaan voor een raadsel. Alois Chidoda behoorde tot de strijders van het eerste uur, was jarenlang Mugabes vertrouweling en prominent lid van de regeringspartij Zanu-PF. "Ik begrijp het nog steeds niet", zegt hij. Verzonken in gedachten staart hij over de velden rond zijn boerderij bij Masvingo in het zuiden van Zimbabwe. "Ik schaam me. Werkelijk, ik kon niet vermoeden dat we zo diep zouden zinken."

Wat ging er mis met Mugabe en zijn in de bevrijdingsstrijd geboren Zanu- PF? Terwijl de oppositiepartij, de Beweging voor Democratische Verandering (MDC), in een krachtige golfbeweging de Zimbabweanen meesleept en de 76-jarige Mugabe driftig tegenspartelt, vragen de hervormers binnen de regeringspartij zich af wat er nog te redden valt. Chidoda spant zijn rug. "Zanu-PF behoort aan de povo (het volk)", zegt hij boos, ",niet aan Mugabe. De partij bracht ons de bevrijding, ze speelde een historische rol in Zimbabwe. Ik vecht vóór Zanu-PF en tegen Mugabe."

Twintig jaar na de onafhankelijkheid op 18 april 1980 bepaalt de oorlogsmentaliteit nog steeds de politieke cultuur van Zimbabwe. In gesloten gelederen marcheerden twintig jaar geleden de leiders voorwaarts, gedreven door een vrijwel unanieme volkssteun. Ze marcheren nog steeds maar het volk hebben ze achter zich gelaten. Niet alleen de bevolking maar ook een groot deel van zijn partij en sommige van zijn ministers zijn Mugabe meer dan beu.

Waarom wordt Mugabe niet gedumpt, nu hij ballast is geworden voor de regeringspartij? Een kritisch parlementslid van Zanu-PF reageert op deze vraag alsof hij een paal heeft doorgeslikt. "Hoe kom je er bij", brengt hij uit. Uitgebreid vertelt hij hoe ondemocratisch Mugabe is, hoe de president met de landbezettingen een gevaarlijke racistische strategie voert, hoe hij Zimbabwe internationaal in een slecht daglicht stelt en hoe hij iedere dag de kans op een verkiezingszege kleiner maakt. Maar de 'generaal' kritiseren, nee, dat is ondenkbaar. "Zanu-PF is als een strijdmacht en in een leger volg je de leider. Wij marcheren gezamenlijk verder, desnoods de afgrond in. Ons noodlot kunnen we alleen nog ontlopen door te bidden dat de generaal tijdig sterft."

De recente ontwikkelingen in Zimbabwe zijn niet uniek in Afrika. Menig Afrikaanse regeringspartij die legitimiteit ontleende aan haar rol bij het verkrijgen van de onafhankelijkheid, verloor na ruim twee decennia het vertrouwen van de burgers. Door arrogantie van de macht, corruptie en economische crisis raakte de bevolking vervreemd van de eerste generatie politici. De 'tweede bevrijding' in de beginjaren negentig vaagde veel van de leiders weg bij verkiezingen waaraan meerdere partijen meededen. Vóór het doek viel zagen hordes politici de bui al hangen en verlieten het zinkende schip van de regeringspartij. Maar in Zanu-PF blijven de gelederen gesloten. Margaret Dongo is één van de weinigen die Zanu-PF enkele jaren geleden vaarwel zei en als onafhankelijke parlementariër in de volksvertegenwoordiging terugkeerde. Daar vormde ze met twee anderen de enige oppositie. Zij wijt de langdurige afwezigheid van een geloofwaardige oppositie aan de één-partij mentaliteit die de politici meenamen uit de bevrijdingsstrijd. Het staatsapparaat - met getrouwen van Zanu-PF op alle sleutelposten - vertoont de reflex ieder oppositiegeluid onmiddellijk te smoren. , , Ze konden mij niet als vijand van de bevrijdingsstrijd bestempelen", legt Dongo uit. "Ik was één van de bevrijdingsstrijders. Ook ik moest mijn urine drinken omdat de vijand de waterputten vergiftigde. Parlementsleden van Zanu-PF noemden me een hoer en ze spotten dat ik voor mijn echtgenoot moest gaan koken. Maar ze konden me niet als volksvijand bestempelen."

Zanu-PF weet zich geen raad in een competitieve politieke cultuur. Zolang de oppositie zwak en verdeeld was, vormde dat geen probleem. Maar 'de tweede bevrijding' bereikte uiteindelijk ook Zimbabwe. Zanu-PF bedient zich in de nieuwe situatie van de enige strategie die ze kent: de confrontatie. Dus wordt de MDC gefinancierd door blanke racisten en vijanden van de bevrijding. Tot voor kort werkte die tactiek. Maar de magie van de bevrijdingsstrijd is uitgewerkt. Sinds haar oprichting vorig jaar wint de MDC razendsnel aan populariteit.

Maivori Sengweni werd geboren tijdens de oorlog. In overall en op kaplaarzen trekt hij van boerderij naar boerderij om onder landarbeiders steun te winnen voor de MDC. "Leden van Zanu-PF bedreigen me en verwijten me dat ik niet vocht voor de bevrijding", vertelt hij. "Ik kan er toch niets aan doen dat ik te jong was. Jarenlang zat ik in Zanu-PF en klaagde binnen eigen gelederen over hoge prijzen en slechte sociale omstandigheden. Niemand luisterde. Het is Zanu- PF die ons dwong tot aansluiting bij de MDC."

De eerste jaren na de onafhankelijkheid was Zanu-PF nog een volkspartij waarin de gewone man een stem had. Op congressen vonden levendige debatten plaats waarbij partijvertegenwoordigers tot aan het laagste niveau het woord voerden. Tegenwoordig zijn de bijeenkomsten kurkdroog, en worden ze gekenmerkt door ellenlange redevoeringen van de topleiders die zichzelf verheerlijken, met als hoogtepunten de smakelijke lunches en diners. Alois Chidodo, de vroegere vertrouweling van Mugabe, schudt opnieuw het hoofd. "Mugabe vernietigde de dynamiek van de partij", oordeelt hij. "Hij werd arrogant en denkt dat partij en land van hem alleen zijn. Overal zette hij hielenlikkers neer en hij kocht hervormers om. Parlementsleden van Zanu-PF zijn jaknikkende zombies." De politieke omslag kwam voor het vastgeroeste establishment volstrekt onverwacht. Mugabe schrok wakker na de verrassende nederlaag in februari bij een referendum over een nieuwe grondwet. Nooit had de president verloren. Er stond hem nog meer te wachten. Na de nederlaag suggereerden leden van het partijbestuur achter gesloten deuren dat hij moest opstappen, om een nederlaag voor Zanu-PF bij de aanstaande parlementsverkiezingen te voorkomen. Mugabe ervoer deze kritiek als een klap in het gezicht. De guerrillastrijder in hem herrees en tot ontsteltenis van partij en land nam hij plaats in de loopgraven. Publiekelijk richt zijn oorlogstaal zich tegen blanke boeren, de MDC en het voormalige koloniale moederland. Maar het gaat hem er vooral om zijn critici te tonen hoeveel krediet hij bij het volk nog heeft. Zijn woede betreft niet zo zeer de oppositiepartij, maar de afvalligen in zijn eigen partij die van schrik weer zwijgen. De generaal heeft tucht en orde onder zijn manschappen hersteld.

Alois Chidodo houdt moed. De critici binnen de partij verwijt hij lafheid. Chidodo is één van de weinige hervormers binnen de partij die niet vreest zich openlijk uit te spreken. Zanu-PF is de grondlegger van een vrij Zimbabwe en wacht nu de taak het land van de tirannie van Mugabe te bevrijden. "Hij was mijn kameraad en held", besluit hij, "nu weiger ik hem de hand te schudden. Wij streden en leden voor Zanu-PF en Zimbabwe, en dat laat ik me niet door een dictator afnemen."

Zie ook:

Een rondje bier voor de zwarte krakers (11 april 2000)
Spanning Zimbabwe dreigt ook in Z-Afrika (8 april 2000)
Landjepik in Zimbabwe (8 april 2000)

( a d v e r t e n t i e s )