NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Het straatbeeld van de Iraanse heilige stad Qom wordt gedomineerd door de tulbanden van haar geestelijken. De vrouwelijke geestelijken vallen niet op: net zoals alle vrouwen in Qom gaan zij verborgen onder de allesverhullende chador.

Door onze redacteur CAROLIEN ROELANTS

QOM, 29 FEBR. Het is onmogelijk om willekeurig welke stad in Iran met Qom te verwarren. De straten van de heilige stad, vermaard om haar theologische scholen, zijn vast in de greep van religieuze studenten, mullahs en hogere geestelijken - hojatoleslams, ayatollahs en groot- ayatollahs. Witte en zwarte tulbanden (de laatste ten teken dat de drager een afstammeling is van de profeet Mohammed) haasten zich over straat, diep in gesprek of met kind en brood onderweg naar huis. Als ze geen tulband droegen, zouden de geestelijken nog aan hun voeten te herkennen zijn. Allemaal dragen ze slippers of (geïmproviseerde) instappers: makkelijk uit te schoppen elke keer als ze een gebedsruimte betreden.

Hun vrouwen - en zeker de vrouwelijke theologiestudenten en mullahs - leven de islamitische kledingvoorschriften strikt na. Hier niet de frivoliteit van Teheran, waar de Yves St. Laurent-hoofddoek op het achterhoofd hangt, en de niet zo verhullende jas steeds verder omhoog kruipt. Hier geen jongen en meisje hand in hand, die ongestoord blijven hoewel iedereen wel weet dat ze niet zijn getrouwd. In Qom blijft de chador, de lange zwarte omslagdoek, de alles bepalende mode, en geen haartje ontsnapt aan de nauw sluitende hoofdbedekking daar weer onder.

Maar de geestelijkheid van Qom zit zeker niet op één en dezelfde conservatieve lijn. Groot-ayatollah Montazeri bijvoorbeeld wordt gezien als één van de inspirators van de huidige hervormingsbeweging in de Islamitische Republiek. Montazeri was indertijd de aangewezen opvolger van imam Khomeiny, de vader van de Islamitische Republiek. Maar kort voor Khomeiny's dood in 1989 viel hij in ongenade wegens zijn onconventionele denkbeelden, en hij leeft in Qom onder huisarrest. Montazeri vindt dat de bevoegdheden van de Opperste Leider, nu ayatollah Ali Khamenei, veel te ver gaan; hij bepleit zelfs dat de Leider door het volk wordt gekozen.

Of ayatollah Sanaei: die heeft vorig jaar gezegd dat de 'slechte behandeling' van vrouwen sinds de Islamitische Revolutie in 1979 in strijd is met de leer van de islam. Hij vindt onder andere dat vrouwen voor de rechtbank als volwaardige getuige zouden moeten worden geaccepteerd. Nu is een vrouw voor de rechter niet meer dan een halve man.

Het zijn denkbeelden die door de hoofdstroom van de geestelijkheid nog niet worden geaccepteerd, en die daarom moeilijk door de hervormers in regering en parlement - van wie velen, zoals president Mohammad Khatami, eveneens geestelijken zijn - kunnen worden doorgevoerd. Maar veel Iraniërs verwachten dat dergelijke progessieve denkbeelden in de komende jaren ook in Qom verder zullen doorsijpelen.

Groot-ayatollah Makarem Shirazi is nog niet zo ver. Ayatollah Sanaei moge ook hebben gezegd dat een vrouw een president van Iran en zelfs Opperste Leider kan worden, groot-ayatollah Shirazi wijst er op dat de Iraanse grondwet dicteert dat het staatshoofd uit mannelijke kandidaten wordt gekozen. "En ik denk niet dat dit zal veranderen", zegt hij streng. "In landen waar een dergelijke beperking niet geldt, is bovendien slechts in één procent van de gevallen een vrouw als president gekozen. Misschien is de reden dat mannen meer geschikt zijn voor deze rol."

Maar niets verhindert een vrouw om ayatollah te worden, zegt hij. "Zij kan fatwa's - religieuze decreten - uitgeven, er is geen reden waarom dat niet zou kunnen." Alleen het allerhoogste wat een geestelijke in de shi'itische islam kan bereiken, is niet voor haar weggelegd. "Zij kan geen marja-taqlid worden, dat wil zeggen rolmodel voor de gelovigen. De voorwaarden zijn uiterst moeilijk te vervullen, en geen vrouw is daartoe in staat." Ook in theorie niet? "Deze kwestie is nog niet opgelost."

Een paar kilometer verderop, in de Jamaet Zahra, de School voor Religieuze Wetenschappen voor Zusters, bevestigt Fariba Alsovand dat de status van marja-taqlid voorlopig nog onbereikbaar is voor vrouwen. "Er is veel discussie in de hoogste rangen van de geestelijkheid of dit kan of niet. Sommigen geloven dat het wel kan, maar dan alleen als rolmodel in zaken die te maken hebben met het vrouw-zijn. In de shi'itische islam is een rolmodel van toepassing op alle levenssferen. Dat gaat in tegen de plaats van de vrouw in het islamitische leven. Het is werkelijk niet in overeenstemming met de geestelijke eigenschappen van vrouwen om naar buiten te treden en zich te mengen in vraagstukken aangaande sociologie en politiek."

De Jamaet Zahra, waar Fariba Alosvand filosofie doceert, telt ruim 2.200 leerlingen - fulltime, parttime, intern, extern, Iraans of uit het buitenland. Deze jonge vrouwen, in meerderheid uit vrome families, hebben zich na de middelbare school aangemeld, en een toelatingsexamen gehaald. Na vier jaar doen zij een soort kandidaatsexamen, waarna degenen die aan de zware eisen voldoen nog eens elf jaar doorstuderen in verschillende richtingen, zoals theologie, filosofie en geschiedenis. Een klein deel bekwaamt zich verder in het fyqh, de studie van het islamitisch recht. en wordt mullah.

Fariba zelf, getrouwd, twee kinderen, is op weg naar de rang van ayatollah - of wat daarop neerkomt, want vrouwen krijgen die titel niet - wat nog veel meer studie vergt. Nog vijf jaar, in haar geval, als het meezit. Er zijn nog maar weinig vrouwen die zo ver zijn gekomen. Onder het regime van de sjah, zegt ze, konden vrouwen dergelijke studies immers alleen in het geheim verrichten. En nog iets anders: "De studie vergt niet alleen capaciteiten maar ook veel tijd. Mannen hebben meer tijd voor hun studies. In Iran hebben vrouwen ook veel verantwoordelijkheden voor hun gezin."

Zie ook:

Een nieuw Iran (25 februari 2000)
Weer taboe Iran overboord (23 februari 2000)
In Islamshahr trekken kiezers hun eigen plan (18 februari 2000)

( a d v e r t e n t i e s )