NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Lokale spanningen, maar ook de machtsstrijd in Jakarta hebben geleid tot een geweldsuitbarsting in de noordelijke Molukken.

Door onze correspondent DIRK VLASBLOM

JAKARTA, 6 JAN. In de warme wateren tussen de Noord-Molukse eilanden Halmahera en Ternate kruisen weer oorlogsschepen. Net als 400 jaar geleden, toen Portugezen en Hollanders elkaar in deze zeeën met boordgeschut bestookten, met als inzet het monopolie op kruidnagelen en nootmuskaat. Ditmaal gaat het niet om kostbare specerijen, maar om het vege lijf van Molukkers. Korvetten van de Indonesische marine verscheepten deze week duizenden vluchtelingen uit Halmahera naar het vulkaaneilandje Ternate, de zetel van een eeuwenoud sultanaat, waar zij wachten op verhuizing naar elders. De christenen willen naar Manado, in Noord-Sulawesi, de moslims naar Makassar, de hoofdstad van Zuid- Sulawesi.

Halmahera is net als het zuidelijker gelegen Ambon allang een kruitvat. De sociale springstof die er ligt opgeslagen, is van etnische, religieuze en economische aard en politici, zowel in de Molukken als in Jakarta, spelen een gevaarlijk spel met deze explosieven. Op tweede kerstdag kwamen zij tot ontploffing in Tobelo, een stadje op de uiterste noordpunt van dit grootste eiland van de noordelijke Molukken. Betrouwbare cijfers zijn nog niet voorhanden, maar het aantal slachtoffers van het jongste geweld op Halmahera loopt in de honderden.

Het bergachtige, dichtbeboste en ontoegankelijke Halmahera telt naar schatting 200.000 inwoners. De bevolking is een mengelmoes van Maleise handelaren, Boeginese vissers, een enkele Javaanse transmigrant - allen islamieten - en Alfoeren. Die laatsten worden beschouwd als de oorspronkelijke bewoners van het eiland en zijn sinds het einde van de negentiende eeuw gekerstend door Nederlandse zendelingen. Enkele duizenden Alfoeren zouden nog de oude natuurgodsdienst aanhangen. Op Halmahera houden christenen en moslims elkaar getalsmatig in evenwicht, maar op het noordelijke schiereiland zijn de christenen sinds begin 1900 in de meerderheid. In het district Kao, aan de oostkust van het Tobelo- schiereiland, maken christenen 90 procent uit van de bevolking.

De socioloog dr. Tamrin Amal Tomagola komt uit Noord-Halmahera en doceert aan de Universitas Indonesia in Jakarta. Hij zit in het team deskundigen dat onlangs is geformeerd door vice-president Megawati Soekarnoputri om een scenario te ontwikkelen voor verzoening tussen christenen en moslims in de Molukken. Volgens Tomaloga liggen er drie oorzaken ten grondslag aan de jongste geweldsexplosie op het schiereiland: een conflict om grond tussen christenen en moslims dat al meer dan een eeuw oud is, touwtrekken om de controle over een goudmijn in de buurt van Kao en machtsstrijd, met als inzet de gouverneurszetel van de onlangs gecreëerde provincie Noord-Molukken. De oude grondkwestie werd acuut na de uitbarsting van een vulkaan op het eilandje Makian in 1975. Die natuurramp noopte tot evacuatie van de zestien dorpen. De regering besloot tot hervestiging van de overwegend islamitische Makianezen op de landengte van Bobaneigo, de smalle strook land die het schiereiland verbindt met de rest van Halmahera. In 1999 besloot Jakarta om van het nieuwe woongebied van de Makianezen een afzonderlijk district te maken, Malifut.

De oorspronkelijke bewoners, overwegend christelijke Alfoeren uit Jailolo en Kao, zagen zich in een minderheidspositie gedrongen en vorig jaar zomer braken gevechten uit tussen de Jailolo- en Kao-stammen en de Makianezen. In oktober werden enkele Makianese desa's platgebrand. De bewoners vluchtten naar de eilandjes Ternate en Tidore, waar zij wraak namen op de plaatselijke christelijke minderheid. Die nam daarop de wijk naar Manado. De wrange logica van wraak en weerwraak leidde op 26 december tot een aanval op moslimdorpen in Galela en Tobelo, in het uiterste noorden. Sindsdien is deze stammenoorlog verhevigd.

Een complicerende factor vormt de goudmijn Gosowong in het noorden van het district Malifut, die wordt geëxploiteerd door de Australische Newcrest Mining Ltd. De mijn ligt tussen enkele Kao-dorpen en dat stijfde de Kao in hun verzet tegen de vorming van het nieuwe district, omdat hun traditionele grondrechten op losse schroeven kwamen te staan. Het besluit om van de Noordelijke Molukken een aparte provincie te maken, deed een strijd ontbranden om de gouverneurszetel. De eeuwenoude vete tussen de sultans van Ternate en Tidore werd daardoor nieuw leven ingeblazen. De vorst van Ternate aast op de post, terwijl zijn rivaal van Tidore de kandidatuur steunt van de regent van Centraal-Halmahera. Beiden vissen in het troebele water van de jongste stammenoorlog.

Dr. Tomagola ziet deze plaatselijke springstof slechts als een gedeeltelijke verklaring voor de geweldsexplosie. Hij vermoedt dat, net als in januari vorig jaar op Ambon, machthebbers in Jakarta op Halmahera aan de touwtjes trekken. Hij stelt vast dat in de Molukken het afgelopen jaar steeds de vlam in de pan sloeg als politieke en militaire machthebbers in Jakarta hun posities zagen bedreigd. De socioloog wordt in zijn wantrouwen gesteund door procureur-generaal Marzuki Darusman, nog steeds voorzitter van de Nationale commissie voor de rechten van de mens. Hij zei vorige week het "wel heel toevallig" te vinden dat op Halmahera rellen uitbraken toen president Wahid de vervanging suggereerde van enkele ministers. Toen verslaggevers vroegen of hij doelde op de positie van bewindslieden uit de islamitische Eenheidspartij voor Ontwikkeling (PPP) deed hij er het zwijgen toe.

Zie ook:

Geweld op de Molukken breidt zich uit (5 januari 2000)
Molukse troebelen (4 januari 2000)
Nederland biedt Jakarta hulp aan (31 december 1999)

( a d v e r t e n t i e s )