Buitenland aast op rijkdom Zaïre

Door onze redacteur FERRY VERSTEEG

Nu de rebellen van Kabila het oostelijke deel, ofwel het economische hart, van Zare beheersen met al z'n immense voorraden koper, kobalt, zink, diamant en goud stromen de buitenlandse mijnbouwers weer toe.

BRUSSEL/ROTTERDAM, 18 APRIL. Dagelijks landen er zakenjets met missies in de Oostzaïese stad Goma waar rebellenleider Laurent-Désiré Kabila en zijn Alliantie van Democratische Strijdkrachten (hoofd)kwartier houden. In het plaatselijke Hotel des Grands Lacs onderhandelen zij aan de lopende band over het afsluiten dan wel voortzetten van contracten. Amerikaanse, Canadese en Zuidafrikaanse bedrijven tonen zich haantje de voorste. Maar ook het aloude Union Minière SA, de Belgische gigant uit het koloniale verleden, timmert er aan de weg, zij het met enige discretie. Want zo laat zegsman Paul de Bakker van de Union te Brussel weten: ,,Het is niet onze bedoeling terug te komen in de geest van vroeger. Ons beleid is er op gericht om zoveel mogelijk samen met andere internationale groepen in joint venture-verbanden aan de slag te gaan.'' Allemaal azen ze op de tot voor kort door het Zairese staatsbedrijf Gecamines gecontroleerde - of beter gezegd verwaarloosde - minerale rijkdommen die tot de grootste van de wereld worden gerekend. Zaire bezit naar schatting 60 procent van de wereldvoorraad kobalt, dat onder meer wordt gebruikt bij de produktie van batterijen en in de vliegtuigbouw, en waarschijnlijk de grootste voorraden hoogwaardig koper. De schattingen reiken tot 800 miljoen ton. Pas een paar jaar geleden werd Zaire door Australië voorbij gestreefd als grootste producent van industriële diamanten. De goudreserves van het reusachtige Centraalafrikaanse land zijn weliswaar nooit exact vastgesteld maar zouden enorm zijn. Wat de internationale mijnbouwers vooral hoopvol stemt is de geruststellende en uitnodigende taal van Kabila die in de jaren zestig nog als marxistische guerrillastrijder streed aan de zijde van de legendarische 'Che' Guevara. Die vocht toen in de voormalige Congo een tijdje mee tegen het 'internationale imperialisme' en Mobutu.

Kabila in jet van American Mineral Nu belooft Kabila de buitenlandse kapitalisten dat bestaande akkoorden met Mobutu's voormalige melkkoe Gecamines in het algemeen worden gehonoreerd, dat privatisering wordt aangemoedigd en nieuwe buitenlandse investeerders welkom zijn. Tot de partijen die nu jagen op stukken van Zaïre's rijke geologische cake behoort uiteraard weer de Belgische metaalverwerkings- en handelsmaatschappij Union Minière, onderdeel van het Société

Générale-conglomeraat van burggraaf D'Avignon. De Union ging in 1906 al aan de slag in wat toen de kolonie Belgisch Congo was maar werd in 1967 door het inmiddels zelfstandige Zaïre van 'president voor het leven' Mobutu genationaliseerd. Het bedrijf ging toen verder als Général des Carrières et des Mines ofwel Gecamines. ,,Zij werden onze voornaamste leverancier en wij hun voornaamste afnemer'', schetst Union-woordvoerder De Bakker de toenmalige relatie. In de navolgende jaren werden koper en kobalt vanuit de provincie Shaba per spoorlijn afgevoerd via de Angolese haven Lobito. Helaas werd dat spoor in de jaren zeventig tijdens de Angolese burgeroorlog vernield en raakten de mijnen in Zaïre door Gecamines wanbeheer en Mobutu's roofzucht geruneerd. Voor Union Minière was dat toen aanleiding zich grotendeels uit Zaire terug te trekken. Vorig jaar bleek de Zaïrese koperproduktie teruggelopen naar 38.900 ton, die van kobalt naar 4.000 ton en zink slechts 3.100 ton. Toen kwam Gecamines - misschien wel gestimuleerd door de steeds frequenter afwezigheid van de zieke Mobutu - op het idee dat joint ventures met buitenlandse mijnbouwers een remedie zouden vormenZaïr tegen de produktieve malaise. Dus werd met de oude partner Union Minière zo'n joint venture gesloten voor de produktie van kobalt in Kasombo in de zuidoostelijke Shaba-provincie. Verder gaat de Union samen met Gecamines en het Zuidafrikaanse Anglo-American kobalt en koper winnen in oude maar nog lang niet uitgeputte mijnen in Kolwezi. Met het American Mineral Field besloot staatsbedrijf Gecamines zink te gaan winnen bij Kipushi niet ver van de grens met Zambia, terwijl het Zuidafrikaanse staalbedrijf Iscor een contract afsloot ter rehabilitatie van een kopermijn in Kamoto. Veruit het grootste contract ging naar het Canadese Tenke-concern dat voor 55 procent deelnam in een joint venture met Gecamines om in Fengurume (Shaba) een begin te maken met de ontwikkeling van wat waarschijnlijk 's werelds grootste afzonderlijke koperreserve is. Het gaat om een bewezen voorraad van 222 miljoen ton, maar wellicht 800 miljoen ton erts dat 4,4 procent koper en 0,34 procent kobalt bevat. Het op 1,3 miljard dollar begrote project begint in 2000 en zal in het eerste jaar 100.000 ton koper en 8.000 ton kobalt produceren. Wat verscheidene malen meer is dan de huidige nationale produktie. De afgelopen weken toen Kabila's rebellen het koper-, kobalt- en zinkrijke Shaba tamelijk moeiteloos veroverden en de diamant- en goudvelden in de provincies Kasai en Mbuji Mayi in hun greep kregen, leken voor de buitenlandse investeerders wederom moeilijk tijden aan te breken. Maar ze wisten de bakens snel te verzetten. Ze herbevestigden hun contracten met de rebellen en verplaatsen zonodig hun staven van Kinshasa naar plaatsen in 'bevrijd' gebied, zoals Lumumbashi, Mbuji Mayi en Kisangani. Union Minière verlengde zojuist het contract voor de kobaltproduktie in Kasombo, aldus zegsman Paul de Bakker. Kabila vliegt nu zelfs rond in de Learjet van American Mineral-topman Boulle. En president Ted Webb van het Canadese Tenge liet eerder deze maand voor de BBC weten: ,,Onze voorbereidende operaties in Fengurume hebben door de machtsovername maar drie uur stil gelegen. Wij zullen samen met de andere buitenlandse investeerders deze overgang uitzitten in afwachting van een mooie toekomst.'' Hij knoopte er aan vast: ,,Wie dit land ook runt, onze koper- en kobaltwinning is belangrijk voor ze.'' Vorige maand ontvingen enkele Australische mijnbouwfirma's invitaties van Kabila om te bieden op goudconcessies. Ook de Zuidafrikaanse diamantgigant De Beers, die afgelopen december zijn kantoor in Kisangani sloot, lijkt terug te keren. Nadat de Zuidafrikanen vorig maand een eerste invitatie van Kabila negeerden - omdat ze ook nog in Kinshasa zaten en kennelijk nog twijfelden aan Mobutu's aanstaande vertrek - ontving Kabila vorige week een De Beers-delegatie in Goma. Een Zuidafrikaanse bron noemde dat overleg 'constructief'.

(NRC Handelsblad / Economie, 18 april 1997)