Rol oppositie Zaïre is nog niet uitgespeeld

Door onze correspondent KOERT LINDIJER

KINSHASA, 15 APRIL. In de Zarese hoofdstad Kinshasa is de oproep van oppositiepartijen tot een staking om president Mobutu tot aftreden te dwingen, gisteren op grote schaal opgevolgd. In het stadscentrum bleven alle winkels en kantoren gesloten. Alleen bij enkele kraampjes viel in de volkswijken brood en sigaretten te krijgen.

Behalve een paar kleine incidenten, waarbij militairen over de hoofden schoten van groepjes betogers, vonden er geen gewelddadigheden plaats. De uitgestorven aanblik van Kinshasa gisteren betekent een overwinning voor de oudgediende oppositieleider Étienne Tshisekedi van de Unie voor democratie en sociale vooruitgang (UDPS). Met de geslaagde actie van zijn UDPS presenteert hij zich opnieuw als een politieke factor van betekenis voor het post-Mobutu-tijdperk. De 64-jarige Tshisekedi dreigt gemarginaliseerd te worden door de razendsnelle opmars van de rebellen, geleid door Laurent-Désiré Kabila. Tshisekedi's acceptatie van het premierschap, eerder deze maand, maakte hem in de ogen van de rebellen tot een collaborateur van Mobutu en de aanhangers van de oppositieleider in Kinshasa begonnen zich van hem af te keren. ,,Mobutu gaf Tshisekedi een kus des doods met zijn benoeming tot premier'', aldus een buitenlandse waarnemer. ,,Hij verloor geloofwaardigheid bij de bevolking, voor wie nu alleen nog Kabila overblijft als alternatief voor Mobutu''. Tshisekedi's baan als premier eindigde al na één week in tranen. Toen hij vorige week woensdag, omstuwd door honderden medestanders, naar zijn kantoor liep om zijn kabinet te installeren, werd hij tegengehouden door soldaten die traangasgranaten begonnen af te vuren. Tshisekedi marcheerde echter onverschrokken door, de wolken van traangas in. De tranen stroomden hem over de wangen toen Mobutu's zoon, generaal Kongolo, hem afvoerde. Hier toonde Tshisekedi zich op zijn best: de moedige straatvechter, de leeuw die het durft op te nemen tegen het luipaard (Mobutu). In de ogen van menige inwoner van Kinshasa steeg Tshisekedi weer in aanzien. Bovendien ontsloeg Mobuti hem, wat volgens sommige waarnemers van meet af aan Tshisekedi's opzet is geweest. Tshisekedi's volgende stap is om, terwijl Kabila buiten Kishasa met militaire middelen de druk op Mobutu opvoert, van binnenuit op vreedzame wijze het vertrek van de president te bewerkstelligen. ,,Tshisekedi heeft daardoor aan invloed gewonnen'', meent een ex-minister. ,,Hij verkeert nu in een goede positie om later met Kabila de macht te delen. Als Kabila straks in Kinshasa arriveert, zal hij wel moéten onderhandelen met Tshisekedi''. Andere waarnemers hebben Tshisekedi echter afgeschreven. Zij zien zijn optreden van de laatste weken als waanhoopsdaden. Tshisekedi werkte tot het einde van de jaren zeventig samen met Mobutu en was mede-opsteller van het manifest dat de grondslag vormde van de één-partijstaat in Zare en de dictatuur van Mobutu. In de jaren tachtig begon hij oppositie te voeren tegen zijn voormalige chef. Na de 'democratisering' in 1990 ging hij een hoofdrol spelen in de strijd tegen Mobutu. Zijn eigenzinnige karakter en autoritaire optreden bezorgden hem vele vijanden in eigen kring en droegen bij aan de talrijke splitsingen van het oppositiefront. ,,Als de politieke klasse van Zare niet zo verdeeld zou zijn, dan was Mobutu al lang uitgerangeerd'', zegt een hoogleraar in politieke wetenschappen. ,,Tshisekedi is daar mede schuldig aan''. Ambroise Tshimbalanga is adviseur van Tshisekedi. Hij ziet geen tegenstelling tussen Kabila en de ex-premier. ,,De politieke en militaire krachten in Zare zijn nu samengekomen. Dat zal spoedig tot het vertrek van Mobutu leiden'', voorspelt hij. ,,Kabila gebruikt militaire middelen, wij hanteren politieke methodes, maar ons doel is hetzelfde. Daarom moeten Tshisekedi en Kabila elkaar ontmoeten. Binnenkort gaat dat gebeuren''. Op plaatselijk niveau is al sprake van samenwerking tussen de UDPS en de rebellen. In de door de opstandelingen gecontroleerde steden Kisangani en Mbuji-Mayi zijn nieuwe gouverneurs benoemd die behoren tot de UDPS. Voor Tshisekedi is het nu zaak om de komende dagen in positieve zin de aandacht te trekken van de rebellenleider. De stakingsactie in Kinshasa vormt een onderdeel van deze strategie.

(NRC Handelsblad / Buitenland, 15 april 1997)