Mobutu trotseert de opmars der rebellen

President Mobutu van Zare heeft het ultimatum van de rebellen - uiterlijk zondag terugtreden of een slag om de hoofdstad riskeren - naast zich neergelegd. Het opstandelingenleger heeft zijn offensief hervat. Kinshasa is vandaag een dode stad, als gevolg van een staking tegen Mobutu, uitgeroepen door de oppositie.

KINSHASA, 14 APRIL. Nerveuze regeringssoldaten blazen krachtig op een fluitje of maken driftige stopgebaren naar iedere bezoeker die het militaire kamp Tshatshi in Kinshasa nadert. Het schelle gefluit doet iedereen verstijven: dit is gevaarlijk gebied. Schichtig kijken de soldaten om zich heen. Dit militaire complex in de Zarese hoofdstad vormt het einddoel van de rebellen van Laurent-Désiré Kabila. De belegerde president Mobutu zit hier de laatste dagen uit van zijn ruim dertig jaar oude regime. Achter de hefboom bij de ingang wordt om onduidelijke redenen een halfnaakte man door militairen heen en weer gesleurd, geslagen en geschopt. Niemand slaat er acht op. Binnen het militaire complex Tshatshi aan de rivier de Zare wonen familieleden van Mobutu's presidentiële garde. Voor een rommelige achtergrond van vervallen huizen spelen kinderen voetbal en koken vrouwen maaltijden op vuurtjes. Verderop, achter nog meer hoge hekken, zijn plotseling de paden netjes aangeveegd. Er heerst orde en een serene rust, die slechts doorbroken wordt door de roep van enkele pauwen, ergens in de verte. Voor de lichtgrijze villa staan leden van de erewacht stokstijf in het gelid. Op het terras aan de achterkant staat Mobutu, zijn blik gericht op de stroomversnellingen in de rivier, trots en schijnbaar onberoerd door de wereld, die voor hem ineenstort buiten Tshatshi. ,,Als hij het me beleefd vraagt, kan ik niet weigeren'', antwoordt Mobutu op zijn terras op vragen van journalisten of hij bereid is rebellenleider Kabila te ontmoeten. Het ultimatum van de rebellen - aftreden of een militaire eindstrijd riskeren om Kinshasa - wijst Mobutu resoluut van de hand: ,,Een dergelijke grap kan kwalijke gevolgen hebben... Ik ben een staatshoofd!'' Op het advies van de Verenigde Staten om de handdoek in de ring te gooien, reageert hij al even afwijzend: ,,Ik ben geen kolonie van de westerlingen''. Mobutu's analyse van de Zarese crisis heeft - geheel in de stijl van de Franse Zonnekoning - opnieuw betrekking op hemzelf. ,,Alles is het gevolg van mijn ziekte'', aldus de aan prostaatkanker lijdende Mobutu, die er overigens weer wat gezonder uitziet. In de echte wereld gelooft vrijwel niemand binnen de politieke elite meer in de overlevingskansen van Mobutu's regime. Maar de laatste fase van de oorlog zal vermoedelijk minder gemakkelijk verlopen dan de opmars van de afgelopen maanden, zo is de verwachting. ,,Mobutu is een buitengewoon trots en moedig man'', analyseert een politicus. ,,Hij zal het conflict gaan uitvechten. Hij wil in Zare sterven.'' Pagina 4: 'De president hoopt op verdeeldheid onder de rebellen' In Mobutu's entourage benadrukt men in tegenstelling tot nauwelijks enkele weken geleden de noodzaak tot onderhandelingen met de rebellen. ,,Wat is het doel van Kabila's opstand'', vraagt een voormalige premier retorisch, ,,democratisering van Zare of een absolute machtsovername? Wij zijn voor democratisering. Daarom moeten er onderhandelingen komen over een machtsdeling.'' Mobutu heeft zich inmiddels bereid verklaard Kabila te ontmoeten en president Pascal Lissouba van het naburige Congo probeert zo'n gesprek te organiseren. Wat wil Mobutu bereiken met zo'n ontmoeting? Kabila wil immers slechts onderhandelen over het aftreden van de president? ,,Mobutu probeert tijd te winnen in de hoop dat de Alliantie van democratische krachten voor de bevrijding van Kongo-Zare (ADFL) van Kabila uiteenvalt'', meent een diplomaat in Kinshasa. De ADFL begint inderdaad de eerste scheurtjes te vertonen. De partij van lumumbisten (aanhangers van de vermoorde eerste premier van het land, Patrice Lumumba) binnen de ADFL beschuldigde Kabila vorige week van medeplichtigheid aan de dood, in januari, van haar militaire leider André Kisase Ngandu. In door ADFL gecontroleerd gebied groeit de onvrede over de dominante rol in de rebellenbeweging van Zarese Tutsi's en over de vermeende betrokkenheid van Oegandese en Rwandese soldaten. Toch lijkt het onwaarschijnlijk dat er zich op dit moment groepen zullen afscheiden van de ADFL. Zares politieke toneel heeft zich altijd gekenmerkt door onderlinge verdeeldheid, maar in het vooruitzicht van een spoedige eindoverwinning zal de eenheid binnen de ADFL vermoedelijk nog wel enige tijd stand houden. De laatste kaart die Mobutu wil spelen, is Kinshasa. Vrijwel alle door de ADFL veroverde steden vielen zonder veel tegenstand van het regeringsleger. Slechts kleine aantallen ADFL-strijders waren betrokken bij deze veroveringen. Alle verslagen regeringstroepen verzamelen zich inmiddels in de hoofdstad waar ruimschoots wapens voorhanden zijn. Om Kinshasa kan wel degelijk een grote veldslag worden verwacht, met een langdurig en bloedig verloop. Met dat vooruitzicht zou Kabila voor de minder kostbare optie kunnen kiezen en gaan onderhandelen met Mobutu. ,,We zijn voor Kabila'', zegt een inwoner van de hoofdstad, ,,maar we bidden iedere nacht dat gevechten om Kinshasa kunnen worden vermeden. Deze stad is een tijdbom.'' In de onwerkelijke rust op het terras van Mobutu's villa zijn dergelijke angsten niet voelbaar. Mobutu's 27-jarige zoon en persvoorlichter Nzanga vertelt ontspannen hoe miskend zijn vader is. En over zijn voorliefde voor films van Humphrey Bogart. Gesoleerd van de woede in de straten van Kinshasa en in toenemende mate in de steek gelaten door zijn politieke medestanders,delegeert Mobutu steeds meer politieke en militaire bevoegdheden aan zijn familieleden. Zoon Kongolo dook vorige week plotseling op als generaal van de presidentiële garde, tijdens gevechten in de straten van Kinshasa met opposanten. Mobutu's neef Ngbanda voerde overleg met de rebellen. ,,Mijn vader de president zal binnenkort de problemen van Zare oplossen'', voorspelt Nzanga. Als de journalisten het militaire complex Tshatshi verlaten, schiet de journaal-reporter van de staatstelevisie mij aan. Jarenlang bracht hij op het beeldscherm de propaganda van de staat. ,,Ik moet hier weg'', zegt hij als hij me bij de arm grijpt. ,,Ik krijg steeds meer anonieme bedreigingen dat mijn huis in brand wordt gestoken als Mobutu is verslagen. Kun jij me het land uit krijgen?''

(NRC Handelsblad / Voorpagina, 14 april 1997)