Mobutu krijgt drie dagen om te vertrekken

KINSHASA, 10 APRIL. De rebellen in Zare hebben president Mobutu drie dagen de tijd gegeven om te vertrekken. Mobutu zelf heeft zijn burgerpremier, Étienne Tshisekedi, gistermiddag ontslagen en vervangen door een militair, generaal Likulia Bolongo.

Mobutu rest slechts de nooduitgang AUTEUR: Door onze correspondent KOERT LINDIJER TEKST: NAIROBI, 9 APRIL. Mobutu heeft de oorlog al verloren, maar moet zich er nog bij neerleggen. De Alliantie van democratische krachten voor de Bevrijding van Kongo-Zare (ADFL) zal na de inname van Lubumbashi zijn doel hebben bereikt: dan hebben de rebellen het regime van Mobutu alle machtsmiddelen uit handen geslagen. ,,Mobutu behoort tot het verleden'', zei de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken voor Afrika, George Moose, gisteren. Macht in Zare betekent de mogelijkheid te stelen van de staat. Hoe hoger de positie, hoe meer er mag worden gestolen. De minder goed bedeelden in dit patronagesysteem, zoals de ambtenaren, politie en militairen, 'innen' hun salaris bij de bevolking die ze mogen beroven. Niet aanhankelijkheid aan de staat, maar loyaliteit aan de onmiddellijke superieur en aan Mobutu vormt het bindmiddel in dit systeem van persoonlijke relaties. Alleen de immense rijkdommen van Zare maakten een dergelijk roofzuchtig politiek systeem mogelijk. Al die rijkdommen zijn in handen van de ADFL gevallen. In de veroverde regio Noord- en Zuid-Kivu zit goud in de grond, in Kasa diamanten en in Shaba koper, kobalt en tin. De opstandelingen controleren daarmee het 'nuttige Zare'. In het westen van het land regent het weliswaar voldoende en de grond is er vruchtbaar, maar behalve olie voor de kust ontbreken bodemschatten. Veel internationale mijnbouwbedrijven en zakenlui hebben al in een vroeg stadium hun kaarten op de ADFL gezet, nog vóór de strategische verovering, vorige maand, van de noordoostelijke stad Kisangani. In Kisangani is met hulp van buitenlanders de diamantwinning en -verkoop inmiddels hervat, evenals de exploitatie van goud in Noord-Kivu. In de centrale regio Kasa bood Jonas Mukamba, hoofd van het semi-staatsbedrijf voor diamanten Miba, al een maand geleden aan samen te werken met de ADFL. Hoge medewerkers van Miba stonden gisteren onder aan de vliegtuigtrap ADFL-leider Kabila op te wachten bij diens aankomst in Mbuji-Mayi, de hoofdstad van Kasa. Het staatsbedrijf Gécamines, dat opereert in de zuidelijke regio Shaba, begon ook al weken geleden geheime onderhandelingen met ADFL-vertegenwoordigers, zo vertellen bronnen bij mijnbouwbedrijven. Andere buitenlandse zakenlui wilden niet al hun kaarten op één partij zetten en betaalden zowel aan Mobutu's regime als aan de rebellen voor hun concessies. Zelfs het aartsconservatieve Zuidafrikaanse bedrijf De Beers ging onlangs overstag. De Beers zou volgens goed ingelichte bronnen jarenlang een deel van zijn winsten uit de diamanthandel hebben betaald aan Mobutu. Het kostte De Beers kennelijk meer moeite dan andere bedrijven om deze innige verhouding te vervangen door een relatie met de ADFL. Met hun controle over de nationale hulpbronnen zou de laatste fase van de machtsstrijd nog slechts een formaliteit hoeven te zijn voor de rebellen. De ADFL zegt zelf dat hij in juni in de hoofdstad Kinshasa wil zijn. Van belang is nu in hoeverre Mobutu bereid is Zare mee de afgrond in te sleuren. Hoewel ernstig verzwakt door ziekte en in de steek gelaten door steeds meer medewerkers, blijft Mobutu vasthouden aan zijn geërodeerde machtspositie en daarom riep hij gisteren de noodtoestand uit. ,,Na mijn aftreden volgt de zondvloed'', heeft Mobutu al vele malen gewaarschuwd. ,,De manier waarop hij het politieke toneel verlaat, is belangrijk. De heer Mobutu kan daarbij een positieve rol spelen'', merkte gisteren Amerika's onderminister voor Afrika, George Moose, op. De Amerikanen bieden Mobutu kennelijk een veilige ontsnappingsroute aan, samen met zijn naaste medewerkers die hun bezittingen mogen meenemen. Zodra over zo'n nooduitgangconstructie bij de vredesbesprekingen in Zuid-Afrika overeenstemming kan worden bereikt, kunnen de wapens worden neergelegd. Amerika speelt, evenals Zuid-Afrika, een steeds belangrijker rol in Zare. De meeste mijnbouwbedrijven die hun oog hebben laten vallen op 's lands grondstoffen komen uit de Verenigde Staten en Zuid-Afrika. Een Amerikaanse zakenman die onlangs een diplomaat van zijn land vroeg in hoeverre Washington betrokken was bij de oorlog in Zare, kreeg als cryptisch antwoord: ,,We zitten er slechts tot onze enkels in, maar staan op ons hoofd.''

(NRC Handelsblad / Buitenland, 9 april 1997)