NIEUWS  | TEGENSPRAAK  | SUPPLEMENT  | AGENDA  | ARCHIEF  | ADVERTENTIES  | SERVICE 

Jan Nico Scholten

Onder vuur
Autocratisch
Koopman
Overbodig
Aanval
Twijfel
Voorbeeld

Als Scholten september 1998 vertrekt bij VWN omdat hij een PvdA-zetel in de Eerste Kamer kan krijgen is ook Vluchtelingenwerk inmiddels meegezogen in de groep ideële organisaties die Scholten beheert. Het begint in 1993. Dan richten AEI (president: J.N. Scholten) en Vluchtelingenwerk (voorzitter: J.N. Scholten) samen de stichting Refugiado op (voorzitter: J.N. Scholten). Het doel, volgens de statuten: ,,Het bevorderen van de leefsituatie van vluchtelingen en ontheemden in Zuidelijk Afrika en het doen bevorderen van de leefsituatie van vluchtelingen in Nederland en Europa''.

AWEPA/AEI lijkt inmiddels te lijden aan overbodigheid. Nelson Mandela is sinds 1990 een vrij man en er zijn weinig tekenen dat de apartheid ooit weeromkomt: Scholtens stichtingen hebben hun doel bereikt. AWEPAA kort zijn naam met één A in tot AWEPA: Against Apartheid wordt for Africa.

AWEPA en AEI richten zich op nieuwe activiteiten: democratisering, mensenrechten, vrouwenemancipatie - alles in zuidelijk Afrika. Ze groeien overigens als kool: het aantal werknemers overstijgt inmiddels de veertig. Na de terugkeer van PvdA'er Jan Pronk op Ontwikkelingssamenwerking is ook Nederland soepel in zijn steun aan de goede werken van Scholten. Pronk verstrekt AWEPA voor de periode 1995-1999 een kleine 2 miljoen gulden, aldus een woordvoerder.

Refugiado is iets nieuws, een stichting waaraan niet het etiket van de apartheid hangt. De pretenties zijn aanvankelijk beperkt. Refugiado wil voorlichting over internationale vluchtelingenvraagstukken verstrekken, verder niets. Het is ook logisch, want voor hulp aan vluchtelingen in het buitenland bestaat hier te lande immers al de Stichting Vluchteling.

Met die laatste stichting heeft VWN de afspraak dat zij alleen Nederland bestrijkt, en de Stichting Vluchteling alleen het buitenland. ,,Die afspraak heb ik na de oprichting van Refugiado nog eens met Jan Nico Scholten bevestigd'', zegt directeur Klaas Keuning van de Stichting Vluchteling.

Maar in de zomer van 1998 blijkt die afspraak tot verbazing van Keuning ineens niets meer waard. Dan blijkt Scholtens stichting Refugiado zich sinds medio 1997 te hebben opgeworpen als redder van 300.000 Mozambikanen die geen verblijfstitel in Zuid-Afrika hebben en, zegt Refugiado, veelal terugwillen naar hun vaderland.

Beschermheer van het project, vertelt Scholten, is bisschop Tutu. Niettemin betreft het een omstreden project. Zo is februari 1998 gebleken dat Scholten in brieven aan potentiële donoren ten onrechte heeft gemeld dat UNHCR in Pretoria, het Hoge Commissariaat van de Vluchtelingen, steun geeft aan het project. UNHCR blijkt van niets te weten en schrijft 24 februari een brief op poten aan de Zuid-Afrikaanse regering, waarin het project wordt geattaqueerd. Scholten heeft potentiële donoren ten onrechte gesuggereerd dat Zuid-Afrika een vluchtelingenprobleem met Mozambikanen zou hebben, schrijft UNHCR. Een misverstand, zegt Scholten nu, dat allang uit de wereld is.

Er gaat meer mis. Een ter plaatse uitgevoerde pilot voor de repatriëring van duizend Mozambikanen verloopt stroef. De uitvoerders beklagen zich in een brief (12 juni) aan een Nederlandse partner dat Scholten het toegezegde geld niet overmaakt (zie kader).

Intussen biedt het project werk aan alle stichtingen van Scholten. Het idee voor het project, vertelt Scholten zelf, is geopperd op een conferentie in Zuid-Afrika die werd georganiseerd door zijn eigen AEI. De fondsenwerving van het project wordt gedaan door Scholtens eigen AWEPA. De uitvoering is in handen van Scholtens Refugiado. En vlak voor zijn vertrek bij Vluchtelingenwerk (afgelopen september) regelt hij dat VWN een van de donoren wordt.

Dat gebeurt in juni. Dan dient Refugiado volgens de notulen van het VWN-bestuur een ,,spoedeisende'' aanvraag voor ruim 200.000 gulden in. Reden voor dit plotselinge verzoek, aldus nog steeds de notulen, is dat het Refugiado-project in Zuid-Afrika dreigt te verzanden ,,omdat een eerdere toezegging van een sponsor (-) niet werd nagekomen''.

Het verzoekt noopt het VWN-bestuur de eigen regels aan te passen: het geld moet komen uit een fonds dat alleen is bedoeld voor Europese projecten. En om vermenging van belangen te voorkomen - Refugiado (voorzitter Scholten) vraagt geld aan VWN (voorzitter Scholten) - benoemt het bestuur van VWN een commissie, waarvoor Scholten namens Refugiado het steunverzoek moet toelichten, waarna het bestuur van VWN onder Scholtens leiding, maar op advies van de commissie, de aanvraag honoreert, aldus de notulen. ,,Ik begrijp dat de indruk kan ontstaan dat hier sprake is van een vermenging van belangen'', zegt Scholten zelf. ,,Vandaar ook dat door beide partijen de uiterste zorgvuldigheid in acht is genomen.'' Hij zegt erbij: ,,Bij alles wat ik doe gaat het mij om menselijke waardigheid. Ik help de gemarginaliseerden die schreeuwen om hulp. En als ik daarvoor desperaat geld nodig heb, probeer ik dat hoe dan ook te krijgen.''

Aanval