NIEUWS  | TEGENSPRAAK  | SUPPLEMENT  | AGENDA  | ARCHIEF  | ADVERTENTIES  | SERVICE 

Jan Nico Scholten

Onder vuur
Autocratisch
Koopman
Overbodig
Aanval
Twijfel
Voorbeeld

Autocratisch, geheimzinnig - zo oordeelt een internationale commissie over de ideële organisaties van Jan Nico Scholten. De ex-strijder tegen apartheid, nu senator voor de PvdA, bouwde een groep stichtingen om zich heen voor goede werken in zuidelijk Afrika. Het management ervan schiet ernstig tekort, vindt de commissie - maar Scholten wil van geen vertrek weten. 'Dit is een van de mooiste banen die ik ooit had.' Als ik desperaat geld nodig heb, probeer ik dat hoe dan ook te krijgen Onze vrienden in Zuid-Afrika vroegen: alsjeblieft, ga door, ga door!

1984 - Jan Nico Scholten protesteert tegen het bezoek van de Zuid-Afrikaanse premier Botha aan Europa. (Foto Hans Kouwenhoven / Fotobureau Stokvis).

Dominee Christiaan Beyers Naudé, aartsbisschop Desmond Tutu, dominee Allan Boesak. In de boekjes en folders die de hulporganisaties van Jan Nico Scholten uitgeven, is het een komen en gaan van klinkende namen uit de strijd tegen de apartheid. Dan weer is Boesak initiator van Scholtens goede werken, dan weer fungeert Beyers Naudé als beschermheer, dan weer is Tutu ere-voorzitter en meestal wordt er een foto bij afgedrukt waarop Scholten een blik van verstandhouding met ze wisselt.

Toeval is dat allerminst. In de jaren tachtig stelt Scholten het verzet van mensen als Tutu en Boesak ten voorbeeld wanneer hij als Kamerlid voor het niCDA een harder Hollands optreden tegen het apartheidsregime in Pretoria eist. Hij vindt evenwel de tijdgeest op zijn weg. Scholten (oud-christen-radicaal, Tweede-Kamerlid sinds 1970) is geworteld in het bevlogen confessionalisme uit de jaren zestig en zeventig. De overstap naar de no nonsense-era onder Lubbers is hem te groot.

Het blijkt bovenal als Scholten eist dat Nederland het - dan illegale - ANC volgt en een olieboycot tegen Zuid-Afrika afkondigt. Welke belangen Nederland ook heeft, wat Shell ook zegt, Scholten vindt dat het moet, hij eist het. Het evangelie is zijn leidraad, de Wereldraad van Kerken zijn institutionele alibi. Maar het CDA wenst hem niet (meer) te volgen. Zo kan men de scheuring van verre zien aan komen. In 1984 wordt hij min of meer gedwongen zijn partij te verlaten.

Daar staat Jan Nico Scholten. Oud-burgemeester, vaardig bestuurder, voormalig prominent anti-revolutionair, bewonderd parlementarier. Alleen gelaten door zijn politieke vrienden - en kansloos in het vinden van een nieuwe bestuurlijke positie nu hij zijn politieke machtsbasis is kwijtgeraakt.

Hij maakt van het onrecht in Zuid-Afrika zijn nieuwe beroep. Association of West European Parliamentarians for Action Against Apartheid, kortweg AWEPAA, heet de stichting die hij in 1984, enkele maanden na zijn vertrek uit het CDA, laat inschrijven bij de Kamer van Koophandel. ,,In die tijd waren we zo klein'', zegt Scholten er nu over, ,,dat kan je je bijna niet meer voorstellen.''

Als AWEPAA-voorzitter zet Scholten zijn pleidooien voor sancties tegen de apartheid met verve voort. Het levert hem de levenslange solidariteit van Tutu, Boesak en Beyers Naudé op. Intussen heeft hij van de regerende CDA-politici in Nederland weinig geldelijke steun te verwachten. Maar in Zweden, Denemarken, Noorwegen, Finland en Ierland worden de overheidsfondsen vanaf 1985 enthousiast ter beschikking gesteld.

Zonodig gooit de AWEPAA-voorzitter enig theater in de strijd om zijn gesubsidieerde protesten kracht bij te zetten. Op een verboden demonstratie bij de Zuid-Afrikaanse ambassade in Washington ,,liet ik me arresteren'', vertelt hij in 1993 in een boek over hem, Vrijheid het verhaal van een weerbarstig protestant. ,,De arrestatie leverde publiciteit op voor de goede zaak en daar was het om begonnen.''

AWEPAA vestigt zich in een pand op Prins Hendrikkade 48 in Amsterdam. Vier jaar later komt er op dat adres een broertje bij. Om de ,,contacten tussen Europa en Afrika te bevorderen'' richt Scholten in 1988 het Afrika-Europa Instituut (AEI) op, dat conferenties inzake ontwikkelingssamenwerking wil beleggen. Later zal AEI ook veelvuldig optreden als exclusieve uitvoerder van projecten die onder de vlag van AWEPAA zijn geworven.

AEI kan eveneens op ruime financiële steun van de Scandinavische landen rekenen, evenals trouwens van de Europese Commissie: in de periode 1985-1996 krijgen AWEPAA en AEI samen een kleine dertig miljoen gulden subsidie van verscheidene donoren in Europa. Scholten zelf wordt AEI-president, ANC'er Allan Boesak leidt de Raad van Toezicht. Later zal Boesak, in eigen land geconfronteerd met beschuldigingen ontwikkelingsgeld ten eigen bate aan te wenden, in die functie vervangen worden door Beyers Naudé. Een verband tussen enerzijds Boesaks vermeende wrongdoing en anderzijds AEI of Scholten is overigens nooit gesuggereerd, laat staan aangetoond.

Koopman