VEILIGHEID

ESTHETIEK

ANGST

TECHNIEK

BELEID

PROJECTEN

TRAM EN METRO

INTERNET

Monumentale ventilatiegebouwen, fraai beklede wanden, stoere basaltblokken, een gedicht van Jules Deelder. Of: hoe mooi tunnels kunnen zijn.

Tracy Metz

Iedere fietser die de Tweede Heinenoordtunnel tussen Rotterdam en de Hoeksche Waard regelmatig gebruikt, zou je gerust de rest van zijn leven in een Mercedes kunnen laten rijden zo duur is die tunnel. En dan hebben we het nog niet eens over het landbouwverkeer dat door de andere buis van deze nieuwe tunnel rijdt. Als je de subsidies op dat hooi en die aardappels meerekent, dan kom je vermoedelijk uit op een Rolls Royce.

Dat zegt architect Moshé Zwarts, mede-oprichter van het Amsterdamse bureau Zwarts & Jansma dat naam heeft gemaakt met het ontwerpen van infrastructuur: stadions, bruggen, snelwegen en tunnels. De Tweede Heinenoord, de eerste geboorde tunnel van Nederland, is van dit bureau, evenals de Beneluxtunnel voor auto's, metro en fietsen die in 2002 klaar moet zijn.

Essentieel voor een goede tunnel zijn behalve de veiligheid, de esthetiek en de sociale veiligheid. Wat kan het ontwerp bijdragen aan de sociale veiligheid? ,,Die kun je als ontwerper natuurlijk nooit garanderen'', haast Zwarts zich te verklaren. ,,Wel kun je een aantal maatregelen nemen waardoor mensen zich veiliger voelen. Goede verlichting bijvoorbeeld en lange zichtlijnen, zonder nissen of kolommen. Een mooie afwerking helpt ook, als die tenminste wordt onderhouden: daarmee kun je de verpaupering tegengaan en met de juiste wandbekleding kun je de nare galm terugdringen. En de gebruikers moeten in nood kunnen communiceren met de buitenwereld. Dus: grote knoppen en luidsprekers, zichtbare camera's. En natuurlijk ook iemand aan de andere kant die een noodoproep beantwoordt.''

In de Tweede Heinenoord hangen camera's die geen beweging registreren, maar juist stilstand. Pas als een fietser of een voertuig blijft staan lekke band, aanrijding, motorpech, een hartstochtelijke kus floepen de camera's aan.

De discussie over esthetiek heeft iets merkwaardigs als het gaat om tunnels: het tracé ligt immers vast en het besluit daarover heeft niets met schoonheid te maken. Maar feit blijft dat sommige tunnels mooier zijn dan andere en Nederland heeft nu eenmaal een trotse traditie van ingenieurskunst in de infrastructuur. De patriarch is de in de oorlog geopende Maastunnel, waar je met de fiets aan de hand via lange roltrappen afdaalt naar mooi betegelde gangen. De beeldschone ventilatiegebouwen zijn inmiddels ook landmarks langs de rivier.

Wat de ontwerper bedenkt zijn de bijbehorende gebouwen (als die er zijn), de liften en trappen, de bekleding en tot op zekere hoogte de directe omgeving. In de Piet Heintunnel in Amsterdam, een ontwerp van de architect Ben van Berkel, gaan tracé en ontwerp op een prettige en bevredigende manier samen. De tunnel maakt een paar heerlijke luie bochten, de betonnen wanden zijn net zo mooi afgewerkt als meestal met tegels gebeurt en de ventilatiegebouwen hebben zich al een plaats verworven in de canon van de hedendaagse architectuur.

De Tweede Heinenoord heeft wel een poort en een staketsel van buizen, maar geen echt toegangsgebouw: het landbouwverkeer verdwijnt via een helling in zijn buis, de fietsers zakken via drie roestvrijstalen roltrappen of een grote glazen lift voor zestig personen af naar de opening van hun tunnelbuis. Alles is ruim van maat een cadeau van de nieuwe techniek, want voor de boor was er een flink gat in de grond nodig, dat vervolgens een grootse ingangspartij kon worden.

Als we een stukje deze tunnel in zijn gelopen, wijst Zwarts naar de bekleding van de tunnelbuizen: zachtgekleurde emaille platen, met talloze gaatjes om het geluid te dempen. De gewone gebruiker ziet het innovatieve er niet aan af, Zwarts wel. ,,Een geboorde tunnel lekt altijd een beetje. Dat is niet erg, maar je moet het vooral niet zien. Deze platen zijn zo gemaakt dat dat lekwater erachter langs wordt afgevoerd zonder dat je het ziet en zonder dat ze roesten.''

De omgeving van de ingang is in het ontwerp van landschapsarchitect Michiel Veltkamp van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij bijna een staaltje land art geworden, met stoere basaltblokken in een waterpartij die wordt omzoomd door stalen balustrades en groene dijken.

De Beneluxtunnel krijgt straks aan één kant een toegangsgebouw, eigenlijk meer een hoog scherm met een glazen luifel boven de liften en roltrappen. Op initiatief van de architecten komt in blauwe tegels op een witte wand van de fietsbuis het langste gedicht ter wereld, van zuid naar noord te lezen. Het is Voor Ari van Jules Deelder.

Lieve Ari / Wees niet bang
De wereld is rond / en dat istie al lang
De mensen zijn goed / de mensen zijn slecht
Maar ze gaan allen / dezelfde weg
Hoe langer je leeft / hoe korter het duurt
Je komt uit het water / en gaat door het vuur
Daarom lieve Ari / Wees niet bang
De wereld draait rond / en dat doettie nog lang

,,Je moet de gebruiker ook een beetje amuseren onderweg'', zegt Moshé Zwarts. ,,De Beneluxtunnel wordt negenhonderd meter lang, dan is het prettig als er onderweg wat te zien is.'' Hij mag graag badineren over de kosten van de Nederlandse tunnels, hij vindt het geweldig dat er zoveel geld en zorg aan wordt besteed, en dan niet alleen voor auto's maar ook voor fietsers en dieren. Maar er worden misschien wel te véél tunnels gebouwd in Nederland, denkt Zwarts. De HSL-‘koeientunnel' van negenhonderd miljoen gulden onder het Groene Hart vindt hij je reinste onzin. ,,Die heeft niets met de ruimtelijke ordening te maken, maar met een politiek spelletje. Je moet geen tunnel aanleggen als doekje voor het bloeden. We kunnen nog lang genoeg onder de grond liggen.''