Een erfenis kan soms vreselijke ruzies tussen nabestaanden opleveren. Wie dat niet wil, moet van tevoren duidelijk zijn.

Arjen Ribbens

RUZIE, GESTEGGEL met advocaten, een gang naar de rechter een slecht geregelde nalatenschap kan leiden tot allerlei narigheid tussen nabestaanden. Maar zwijgstront of heibel over een erfenis is onnodig, zegt notaris en estate planner Laura Klein van het Amsterdamse kantoor Klein Binnenkade. "Iedere notaris maakt van nabij familievetes over pietluttigheden mee, broers en zussen die ieder met hun eigen advocaat lijnrecht tegenover elkaar staan. Met een goed testament kan een erflater voorkomen dat hij over zijn graf heen regeert. Zonder testament laat je de boel voor je nabestaanden niet schoon achter.''

Als een geldige wilsbeschikking ontbreekt, bepaalt het erfrecht wie de erfgenamen zijn. Maar de wensen van de meeste mensen vallen niet samen met de wet, zegt Klein. Wie een huis koopt, gaat samenwonen of kinderen krijgt, dient daarom stil te staan bij de vraag wat er na zijn dood met zijn bezittingen moet gebeuren. Als je uitgesproken wensen hebt, kan dat bij de notaris worden vastgelegd. Klein: "Voor een testament zijn zoveel redenen te geven. Je wilt bijvoorbeeld de voogdij over je kinderen regelen. Of voorkomen dat je kinderen op jeugdige leeftijd de beschikking krijgen over een groot vermogen. Je kan je vermogen vermaken aan een niet-familielid dat je lief is, of aan een goed doel.''

Toch is de drempel van het notariskantoor voor veel mensen te hoog. Ze hebben angst om over de dood na te denken. Maar struisvogelpolitiek kan vervelende consequenties hebben en bijvoorbeeld tot onenigheid leiden, waarschuwt Klein. "Emoties spelen bij de verdeling van een nalatenschap vaak een grotere rol dan de waarde van de betreffende spullen. Niet zelden komt allerlei oud zeer naar boven.'' Gevraagd naar voorbeelden moet de notaris onmiddellijk denken aan de vier volwassen kinderen die maar bleven steggelen over een foeilelijke klok. Klein kreeg er zo tabak van dat ze overwoog nóg drie van die klokken te kopen om zo een eind aan het geruzie te maken.

Ook wie geen kinderen of andere directe bloedverwanten heeft, doet er volgens de notaris goed aan zijn nalatenschap te regelen. De wet bepaalt dat familieleden tot en met de zesde graad in aanmerking komen voor een erfenis. Maar met het opsporen van achterneven en achternichten zijn vaak zoveel kosten gemoeid dat van de erfenis in kwestie niets overblijft. En als er helemaal geen enkele bloedverwant blijkt te zijn, dan vervalt de nalatenschap aan de Staat der Nederlanden. "Dat is in beide gevallen toch zonde'', stelt Klein. "De erflater had met zijn vermogen vast iets nuttigers kunnen doen.''

De laatste jaren bespeurt de notaris een aantal ontwikkelingen. Aan goede doelen wordt steeds meer nagelaten. Wervingscampagnes als bijvoorbeeld de recente radiospotjes van de Nierstichting ('Wie wordt er eigenlijk beter van uw erfenis?') werpen vrucht af. "Je merkt dat fundraising een vak is geworden'', zegt Klein.

Een andere trend is het flexibele testament dat de langstlevende erfgenaam een aanzienlijke hoeveelheid keuzemogelijkheden geeft. De complexiteit van moderne testamenten komt tot uitdrukking in de omvang van het document. Een eenvoudig beschikking bestaat uit een paar A4'tjes. Een complex testament kan wel 25 velletjes met bepalingen tellen.

Nieuw is ook de zogenoemde estate planning. Belastingadviseurs, notarissen en andere financiële specialisten bedenken methoden om de erfenis voor de betrokken partijen zo gunstig mogelijk te regelen. "Financiële planning op erfrechtgebied is de laatste vijf jaar enorm in opkomst'', zegt mr. Dirk Bonnet van het belastingadvieskantoor Rademakers & Den Hartog in Amsterdam. "Aan universiteiten worden voor onze beroepsgroep speciale cursussen gegeven.'' Onderdeel van de estate-planning is een plan voor de successierechten. Door bij leven al schenkingen te doen, verkleint de erflater zijn nalatenschap. De erfgenamen betalen daardoor minder successie. Bonnet: "Voor de kinderen is het financieel veel aantrekkelijker om jaarlijks een belastingvrije schenking te ontvangen dan na de dood van de ouders een groot bedrag ineens.'' Maar hoe aantrekkelijk veel mensen het ook vinden om minder belasting te betalen, ook bij schenkingen liggen emotionele drempels. Bonnet: "Sommige ouders zijn bang dat kinderen van hun zuurverdiende geld dure auto's gaan kopen.'' Ook Klein spreekt van het probleem van rijke kinderen: "De motivatie om zelf een carrière op te bouwen ontbreekt. Dat weerhoudt ouders nog weleens van het doen van schenkingen.''

Wat zijn de valkuilen bij het opstellen van een testament? Notaris Klein adviseert ouders om kinderen zoveel mogelijk gelijk te behandelen. "Anders weet je bijna zeker dat er later ruzie ontstaat. En als je toch een van de kinderen voortrekt, bijvoorbeeld omdat hij de familiezaak heeft overgenomen, verklaar dan je keuze in een brief.''

Bij leven al aan erfgenamen vertellen wat je aan hen nalaat, is iets wat Klein afraadt. "Dat leidt soms tot vervelende situaties. Erfgenamen die bijvoorbeeld zeggen: zal ik dat schilderij maar vast meenemen?''

Wie voor de tweede keer trouwt en kinderen heeft uit een eerder huwelijk, krijgt van de notaris het advies met zijn kinderen een overeenkomst te sluiten. "Als het kan, betaal ze dan hun deel van een erfenis uit. Dan ben je er van af.''

Een laatste advies van zowel Klein als Bonnet is om een testament regelmatig tegen het licht te houden. "Kijk eens in de vijf jaar of het nog wel past bij je financiële omstandigheden'', zegt Bonnet. "En misschien nog wel belangrijker: of het nog past bij je emotionele situatie. Is de voogdij van de kinderen nog wel goed geregeld? En stel dat je enorme hekel hebt gekregen aan je zoon en dol bent op je dochter, komt dat wel tot uitdrukking in je testament?''

Net als de bakker en de slager, streven ook de notaris en de estate-planner naar tevreden klanten. Het vreemde bij testamenten is dat de erflater nimmer kan vaststellen of zijn wilsbeschikking uiteindelijk goed uitpakt. Bonnet: "Behalve gemoedsrust levert een testament de opdrachtgever niets op.'' Notaris Klein: "Maar als een nalatenschap perfect is afgewikkeld, heb je als het goed is een tevreden familie als klant.''

Testament

Een testament is een notariële akte waarin iemand nadrukkelijk verklaart wat hij wil dat er met zijn nalatenschap zal geschieden. Om een testament te mogen maken, moet je ten minste zestien jaar oud zijn. Een testament kan alleen de wensen van één individu vastleggen; echtparen bijvoorbeeld moeten dus allebei een testament maken.

Als er geen testament is, gelden de bepalingen van het erfrecht en hebben bijvoorbeeld partner en kinderen elk recht op een zogeheten 'kindsdeel' van de erfenis. Is er wel een testament, dan kan de partner onterfd worden; de kinderen houden echter altijd recht op een stukje van de erfenis, de legitieme portie.

Alle testamenten die bij een notaris zijn opgemaakt, worden ingeschreven in het Centraal Testamentenregister, dat is gevestigd in Den Haag. De inhoud van het testament is daar niet bekend. Pas bij het overlijden van iemand kan bij het register worden nagevraagd of er een testament is. Meestal gebeurt dat via een notaris. De inhoud van het testament wordt alleen aan direct belanghebbenden bekendgemaakt. Codicillen worden niet opgenomen in het Testamentenregister.

Hoeveel kost het om een testament te laten maken? Een eenvoudig testament kost zo'n 700 gulden, maar een ingewikkelde wilsbeschikking kan enkele duizenden guldens kosten.

Wie zijn testament wil herroepen of veranderen, moet daarvoor naar de notaris. Zelf thuis verscheuren heeft geen zin, het orgineel ligt bij de notaris en blijft rechtsgeldig.

bron: Koninklijke Notariële Broederschap, Consumentenbond