Wie zijn erfenis wil verdelen onder vrienden spekt vooral de fiscus. De nieuwe successiewet zal daar slechts enige verbetering in brengen.

Wilma van Hoeflaken

'VEEL ALLEENSTAANDEN hebben goede vrienden waarmee ze hun leven lang al optrekken. Samen lief en leed gedeeld, altijd samen met vakantie. Maar als de een van de ander erft, valt hij in het hoogste belastingtarief. Terwijl een familielid dat je nauwelijks kent veel voordeliger kan erven. Dat is niet te verdedigen'', zegt het Tweede-Kamerlid Francine Giskes (D66). "Successierecht ligt toch al zo moeilijk. Mensen zeggen: het is mijn eigen geld en ik heb altijd al belasting betaald. Ik mag dan toch zelf weten aan wie ik het weggeef?''

De Successiewet is aan vernieuwing toe. Familieleden worden bevoordeeld met belastingvrije bedragen en voordelige tarieven, terwijl niet-familieleden worden geconfronteerd met tarieven die oplopen van 41 tot 68 procent. Het is de vraag of dat onderscheid tussen familie en vrienden nog wel past in een tijd waarin mensen er vaak andere relaties op na houden dan in de jaren vijftig, toen de huidige wet in werking trad. Bovendien worden sommige tarieven anno 2001 als hoog ervaren. "Dat toptarief van 68 procent stamt uit de tijd dat het toptarief in de inkomstenbelasting 72 procent was. Dat is niet te rijmen met het nieuwe belastingstelsel'', vindt Tweede-Kamerlid Bibi de Vries (VVD).

In het regeerakkoord is afgesproken dat de successiewetgeving gemoderniseerd zal worden. Het wachten is nu op een wetsvoorstel van de staatssecretaris van Financiën. Dat voorstel zal waarschijnlijk grotendeels gebaseerd zijn op het vorig jaar verschenen rapport De warme, de koude en de dode hand van de commissie-Moltmaker. Deze commissie heeft op verzoek van Financiën onderzocht hoe de successiewetgeving overzichtelijker en consistenter gemaakt kan worden. Worden de aanbevelingen uit dit rapport overgenomen, dan krijgen mensen die drie jaar samenwonen dezelfde belastingvrijstellingen als gehuwden en geregistreerde partners. Op dit moment doen samenwoners er vijf jaar over om die vrijstelling op te bouwen. Daar staat tegenover dat de wetgever strenger wordt voor samenwonenden. Nu is het voldoende als ze ingeschreven staan op hetzelfde adres, maar straks is een samenlevingscontract als bewijs nodig.

De commissie-Moltmaker heeft in haar rapport oog gehad voor het feit dat mensen hun leven anders inrichten en dat er lang niet altijd partners of kinderen zijn om iets aan na te laten. Door neefjes en nichtjes voortaan minder zwaar te belasten, wordt tegemoetgekomen aan mensen zonder kinderen die voor suikeroom of -tante willen spelen. Een belastingvrijstelling van ten minste 11.000 gulden voor elke erfgenaam moet ervoor zorgen dat vrienden straks minder zullen schrikken van de belastingaanslag over de erfenis. Bovendien gaan in de voorstellen van Moltmaker de tarieven omlaag. De groep erfgenamen die nu in de duurste categorie valt, betaalt straks 35 tot 55 procent.

"Het zijn stappen in de goede richting, maar het is geen optimale modernisering'', zegt Giskes. Haar partij is voorstander van een forse vrijstelling voor samenlevende partners. Alle andere erfgenamen ongeacht of het familieleden of vrienden zijn moeten over één kam geschoren worden. Daarmee zou een einde komen aan de traditionele bevoordeling van familierelaties in het successierecht.

Oppositiepartij GroenLinks deelt die mening. "Voor duurzame samenwoonrelaties die letterlijk en figuurlijk op elkaar rekenen, moet een laag tarief gelden'', zegt Tweede-Kamerlid Kees Vendrik. Hij onderscheidt naast de samenwonenden een tweede groep. "Dat zijn kinderen en kameraden. Mensen krijgen steeds minder kinderen en steeds meer vrienden. Het is logisch dat je die ontwikkeling volgt in het successierecht.''

Het is twijfelachtig of Giskes en Vendrik op dit punt hun zin krijgen. Als kinderen en overige erfgenamen tegen dezelfde tarieven moeten afrekenen, betekent dat hoogstwaarschijnlijk dat ervende kinderen zwaarder belast zullen worden dan nu het geval is. Dat is geen populaire maatregel. Ook de commissie-Moltmaker denkt echter in die richting: zij houdt weliswaar vast aan gunstigere tarieven voor kinderen, maar financiert de tariefsverlagingen voor de overige erfgenamen door de kinderen meer te laten betalen dan nu. "Dat is niet acceptabel'', zegt De Vries.

Ook de VVD vindt dat de positie van ervende partners prioriteit heeft. Anders dan bijvoorbeeld D66 en GroenLinks wil De Vries daarnaast juist voordelige tarieven voor kinderen en een ruimhartiger schenkingsrecht. "Ouders mogen bij leven jaarlijks belastingvrij zo'n 8.000 gulden aan hun kinderen schenken. Als we dat bedrag verdubbelen, kunnen mensen makkelijker aan taxplanning doen.'' Uiteindelijk wil de VVD uitkomen op gelijke behandeling van alle erfgenamen. De Vries: "Want het zou eigenlijk niet moeten uitmaken van wie je geld krijgt of erft. Daar kunnen we stapsgewijs naar toe. Het tarief zou dan aanzienlijk verlaagd moeten worden.''

Volgens De Vries kan het successierecht in die toekomstige opzet niet budgettair neutraal zijn, terwijl het kabinet dat op dit moment wel wil. Vendrik wil dat ook. "Ik heb absoluut geen behoefte aan lastenverlichting via verlaging van het successierecht. De tarieven kunnen best omlaag, maar dan moet de grondslag verbreed worden.'' Dat kan volgens hem door kritischer te kijken naar de fiscale constructies die vaak toegepast worden bij de nalatenschapsplanning en door vaker successierecht te heffen over een geërfde inboedel. "De fiscus kijkt nauwelijks naar inboedels of naar kunst en antiek, dus er spoelt veel belastinggeld door de goot.''

Als het aan Giskes ligt mag de modernisering van het successierecht best wat kosten. "Ik vind dat een redelijk doel. We hebben in het regeerakkoord afgesproken dat het budgettair neutraal moest, maar toen wisten we niet dat er zoveel meevallers zouden zijn. En ik weet wel dat je niet op die manier mag ramen, maar de inverdieneffecten zijn groot, want er zal steeds meer vererfd worden.'' Dat laatste staat buiten kijf. "We treden sociologisch in een nieuw tijdperk'', zegt Vendrik.

"Velen zijn rijk. Dat is uniek. Wat er nu vererfd wordt, is maar een schijntje van de bedragen die de babyboomgeneratie na zal laten.''

Successierecht

Stel, u ontvangt een erfenis van 85.000 gulden. Hoeveel belasting moet u daarover betalen?

a. niets
b. 5.582 gulden
c. 23.872 gulden
d. 36.623 gulden

Alle vier de antwoorden zijn juist. In situatie a. is de erflater de partner waarmee u gehuwd bent of al een paar jaar samenwoont. In situatie b. is de erflater uw vader of moeder. Bij c. is de erflater uw broer of zus. Bij d. is de erflater iemand uit uw vriendenkring.

De successiewetgeving is gebaseerd op familierelaties. Naarmate de erfgenamen qua verwantschap verder van de erflater afstaan, betalen ze meer belasting. En naarmate de erfenis groter is, stijgt het belastingpercentage.

Gehuwden hebben het het best getroffen. Zij mogen belastingvrij ongeveer 600.000 gulden van elkaar erven. Als de erfenis groter is, betalen ze over het meerdere 5 tot 27 procent belasting. Ongehuwd samenwonenden bouwen hun belastingvrijstelling op. Na twee jaar samenwonen kunnen zij bijna 120.000 gulden belastingvrij van elkaar erven; na vijf jaar worden ze op dezelfde manier behandeld als gehuwden. Ook kinderen komen er redelijk vanaf. Hun vrijstelling is kleiner (onder de 50.000 gulden is de vrijstelling 17.000 gulden, als ze meer erven is de hele erfenis belast), maar zij vallen in dezelfde lage tariefgroep als gehuwden.

Broers en zusters betalen meer belasting. Hun vrijstelling bedraagt ongeveer 1.700 gulden en zij vallen in een tariefgroep waarbij de tarieven oplopen van 26 tot 53 procent. Erfgenamen die geen (aangetrouwde) familie zijn van de erflater hebben ook recht op een vrijstelling van zo'n 1.700 gulden, maar zij vallen in een tariefgroep die begint bij 41 procent en oploopt tot 68 procent.

Het kabinet wil de successiewet moderniseren. Hiervoor zijn voorstellen gedaan door de commissie-Moltmaker. De commissie wil de vrijgestelde bedragen verhogen, de meeste tarieven verlagen en de procents-trappen per tariefgroep terugbrengen van zeven naar drie. Ook worden er voorstellen gedaan om de positie van samenwonenden te verbeteren.

De staatssecretaris van Financiën zal binnenkort een wetsvoorstel indienen op basis van deze voorstellen. Het is de bedoeling dat de nieuwe Successiewet in 2002 wordt ingevoerd.