door Paul Steenhuis
Er is alle aanleiding om de directeur van het vijftigste Holland Festival, de componist Jan van Vlijmen, de hand te schudden en te zeggen: gefeliciteerd. Wat heeft u een mooi jubileumprogramma samengesteld. Immers, voorstellingen als Kagels opera Aus Deutschland, een compleet Vermeulen-retrospectief en een overzicht van het werk van choreograaf Mats Ek zijn op voorhand al de moeite waard te noemen.

Een verslaggeefster van de Vpro-Gids had de euvele moed Van Vlijmen zo positief gestemd te benaderen. Zij heeft hem, blijkens haar verslag in de gids van deze week, willen feliciteren met zijn programmering. ,,Bah! Humbug!'' luidde, kort samengevat, zijn antwoord.

Nu moet een leider van een evenement als het Holland Festival natuurlijk op zijn daden, dat wil zeggen zijn programmering, beoordeeld worden, en niet op zijn woorden. Maar aangezien Van Vlijmen de laatste paar jaar - hij is sinds 1991 directeur van het Holland Festival, en houdt er dit jaar mee op - zich allengs mopperender, zuchtender en knorriger is gaan uiten over zijn festival en zijn Holland, is de verleiding groot om hem te ontmaskeren als een kunst- Scrooge.

Immers, de legendarische vrek Ebenezer Scrooge uit het kerstverhaal A Christmas Carol van Charles Dickens antwoordde op alles "Bah! Humbug!' - zelfs toen zijn neef hem "vrolijk kerstfeest' wenste. De commentaren van Van Vlijmen komen de laatste tijd doorgaans neer op hetzelfde.

En net als bij Scrooge lijken aanhoudende geldzorgen bij Van Vlijmen de bron te zijn van zijn zwartgallige visie. Toen hij in 1991 aantrad als directeur van het Holland Festival kreeg hij te maken met een tekort op de begroting van 4,5 miljoen gulden. Aan hem de taak die schulden weg te werken, en tegelijk steeds een spetterend Holland Festival te organiseren. ,,Het inlopen van schulden heeft onevenredig veel aandacht gevraagd,'' aldus Van Vlijmen in het vraaggesprek. Hij moest bij het bedrijfsleven bedelen om geld, en als dat dan op het laatste moment los kwam was het eigenlijk te laat: ,,Daardoor heb ik dingen laten vallen, die ik achteraf gerust had kunnen programmeren,'' stelt hij spijtig vast. Vandaar ook dat hij "meer ontevreden' dan tevreden terugkijkt op zijn festivaltijd.

Dat het, financiëel gezien, blijkbaar allemaal wel meeviel, vermocht hem niet op te monteren. Integendeel: bij de aanhoudende zorg om geld kwam een dubbele desillusie, over de kunst en over het Nederlandse publiek. Al eerder, midden jaren tachtig, had Van Vlijmen als intendant van de Nederlandse Opera vergeefs om meer geld en meer kwaliteit gevraagd, en stapte op. Als directeur van het Holland Festival vroeg hij opnieuw en a fortiori vergeefs om geld en kwaliteit. Want niet alleen schoof de overheid te weinig, ook de kunst liet het nu afweten: ,,Er is al jaren geen grote vernieuwing in de kunst. Er is geen nieuwe avant-garde. Ik begrijp best dat het programma van het Holland Festival de afgelopen tien jaar in dat opzicht als onbevredigend werd ervaren, maar er zat nauwelijks meer in,'' schreef hij vorig jaar in de Volkskrant. Die lijn zet hij nu door. Het Concertgebouworkest heeft "een duf progammaatje', van de orkesten gaat "bitter weinig uit'. Dat er componisten zijn die niets meer zien in het serialisme, vindt hij "idioot' - het is allemaal "Bah! Humbug!' En dan hebben we het nog niet eens over het publiek. Hooguit 500 van de 700.000 Amsterdammers is in moderne muziek geïnteresseerd, vertelt hij in de Vpro- Gids. Ja, hoe kun je in zo'n omgeving een cultureel festival organiseren dat überhaupt iets voorstelt? Niets dan ellende is het. Paarlen voor de zwijnen, dat hele festival.

Laten we hopen dat de directeur op de laatste avond van het Holland Festival door drie geesten bezocht wordt. Anders loopt het somber af.