NIEUWSSELECTIE 
 KORT NIEUWS 
 RADIO & TELEVISIE 
 MEDIA 

S e l e c t i e

BAS BLOKKER
Het beste moment van Tom Cruise is zijn eerste nederlaag. Op de worstelmat van de middelbare school ligt hij te huilen na een verloren duel. We weten dan al dat hij een gouden jongen is, goed in sport, populair, knus gezin. En nu verliest hij. Terwijl verliezen, zoals dat heet, niet in zijn woordenboek voorkomt.

We hebben net gezien hoe Cruise gedrild is door zijn schooltrainer - en dat is in Born on the 4th of July bepaald niet de enige zwaar aangezette vooruitwijzing naar wat hem straks nog te wachten staat. Het ging van: "Als je de beste wilt zijn, moet je ook tegen de pijn van de overwinning kunnen." Zo wordt het trauma van de Vietnam-oorlog, want daar gaat de rest van de film over, vanuit de Amerikaanse psyche verklaard.

Regisseur Oliver Stone keert, als een echte filmauteur, telkens terug naar een paar thema's en motieven. Samen te vatten als: Hoe de Verenigde Staten hun onschuld verloren. En hij zal niet rusten voor zijn publiek overtuigd is van zijn visie. Zijn werkwijze is die van de stoomwals; de kijker moet plat.

Bij latere films als JFK en Nixon heeft Stone zijn eigen stoomwals zo'n beetje ontwikkeld. Hij heeft een grote beheersing van de montage als effect-sorterend instrument. Toen hij Born on the 4th of july maakte, in 1989, was hij zover nog niet. Deze film staat nog bol van de platste clichés uit het Prisma Beeldrijmwoordenboek en het Complete Hollywood Repertorium. Gaat een jongetje begin jaren zestig naar de middelbare school? Rock around the clock. En willen we weten dat de echte sixties in aantocht zijn? The times they are a-changin'- de nog vooroorlogs-naïeve Tom Cruise fronst verduiveld ernstig zijn voorhoofd als hij het liedje op de radio hoort: wat zou de zanger bedoelen?

De Amerikaanse onschuld van voor Vietnam ligt dus besloten in de ijzeren driehoek van grocery store, homerun en prom. Na Vietnam is dat alles bezoedeld en begint, voor Cruise, het wanhopige zoeken naar het laatste moment dat zijn wereld nog onbezoedeld was. Ook hier is Stone niet te beroerd om even de markeerstift te gebruiken. De invalide Tom Cruise ligt met de even invalide Vietnam-veteraan Willem Dafoe in de woestijn van Mexico en vraagt: "Weet je nog, toen de dingen nog klopten?"

Vietnam zelf is maar een kort en verwarrend moment in de film. Dat is kenmerkend voor de bravoure van Stone - en hier werkelijk effectief. De zoektocht er ná is waar het om gaat. Dit deel van Born on the 4th of July was voor Tom Cruise zijn eerste serieuze uitdaging als filmacteur. Eerder was hij vooral de vrolijke branieschopper uit The Color of Money of Cocktail. Je kunt erover twisten of hij zijn examen met lof heeft gehaald. Maar in de worstelscène lukt het hem om zijn branie overtuigend te laten kantelen naar wanhoop.

Natuurlijk is ook deze scène overladen met symboliek. Wie hier verliest, verliest voorgoed. "Het klopt", zegt Cruise later als zijn levensloop op zijn laagste punt is aangeland. "Het klopt, omdat ik heb gefaald."

Born on the 4th of July (Oliver Stone, VS, 1989), Net5, 20.30-23.05u.

( a d v e r t e n t i e s )