Het Joegoslavië tribunaal begint vandaag aan het Srebrenica-proces. Verdachte is de Bosnisch- Servische generaal Radislav Krstic, die in 1995 de aanval leidde op de moslimenclave.

Door onze redacteurenCEES BANNING en
PETRA DE KONING

DEN HAAG, 13 MAART. Hij is te zien op veel homevideo's die Servische cameramensen rond de val van Srebrenica maakten: de generaal met zijn scherpe neus en zijn houten been, die trouw achter zijn baas Ratko Mladic aanstrompelt. Eigenlijk hadden drie Bosnische Serviërs vanochtend moeten terechtstaan bij de opening van het Srebrenica- proces voor het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag: 'president' Radovan Karadzic, generaal Ratko Mladic en generaal Radislav Krstic.

Maar alleen Krstic is er. Een ijzervreter en een fanatiek nationalist, zo heet het. Hoofdaanstichter van de genocide op zo'n tienduizend moslims die in handen van het Bosnisch-Servische leger vielen na de val van de enclave Srebrenica op 11 juli 1995, zo stelt het tribunaal. Krstic leidde het Drina-korps, dat de aanval inzette. Hij formeerde de speciale commando-eenheden die vooraf waren gevormd om vuile klussen op te knappen. Hij zou de massaslachtingen bij Kravica, Bratunac, Tisca, Orahovac, Kozluk, de Branjevo-boerderij, het Pilica-cultuurcentrum en de dam bij Petkovci hebben georganiseerd. Hij zou ook leiding hebben gegeven aan een poging de massagraven te openen en de lijken te verbergen.

Krstic is zo niet de architect, maar wel de hoogste uitvoerder van de ernstigste oorlogsmisdaad in Europa na de Tweede Wereldoorlog. Dat brengt hem min of meer op hetzelfde niveau als de Kroatische generaal Tihomir Blaskic, die deze maand als hoofduitvoerder van de etnische zuivering van Lasva-vallei in 1993 45 jaar celstraf kreeg.

In Srebrenica werden moslimmannen gescheiden van hun vrouwen en kinderen, onder de ogen van Dutchbat, de Nederlandse VN-eenheid die voor de verdediging van de stad verantwoordelijk was. Anderen werden in de bossen onderschept terwijl ze naar moslimgebied probeerden te vluchten. Tot nu toe zijn er 2.200 lichamen geborgen, 7.300 mensen worden nog vermist.

"De triomf van het kwaad", zo omschreef aanklager Mark Harmon vanochtend de massamoord in Srebrenica. "Duizenden burgers die hun wapens hadden neergelegd, werden systematisch vermoord door het Bosnisch-Servische leger en de beklaagde." Drie jaar lang werd in massagraven in Bosnië gezocht naar bewijsmateriaal voor de aanklacht tegen de Bosnisch-Servische generaals. Van Servische kant werd tot nu toe volgehouden dat de moslims waren omgekomen in het gevecht. Dat wordt onderuitgehaald door wat er in de graven is ontdekt: geblinddoekte mannen met gebonden handen. Daarnaast zal worden aangetoond dat de Bosnische Serviërs hebben geprobeerd bewijsmateriaal te vernietigen door lichamen opnieuw te begraven.

Belangrijk waren ook de verklaringen van de Bosnische Kroaat Drazen Erdemovic over onder meer Krstic' rol. Erdemovic vocht mee met de Bosnische Serviërs en deed mee aan de massa-executies.

In 1996 meldde hij zichzelf bij het tribunaal, naar eigen zeggen uit spijt, volgens vrienden omdat hij zichzelf in de nesten had gewerkt bij lokale criminelen in het stadje Bijeljina. In 1998 werd Erdemovic veroordeeld voor oorlogsmisdaden, hij zit een straf van vijf jaar uit in Noorwegen. Dat is relatief een lichte straf, omdat hij meewerkte aan de zaak tegen zijn superieuren. Door zijn informatie werd het massagraf bij Pilica ontdekt met overblijfselen van moslims uit Srebrenica. Erdemovic zal in het proces dat vandaag begint, worden opgeroepen als getuige.

De afgelopen maanden reisde de openbare hoofdaanklaagster van het tribunaal, Carla del Ponte, langs de hoofdsteden van NAVO-landen om de regeringen zover te krijgen dat in ieder geval Radovan Karadzic op korte termijn wordt gearresteerd. Karadzic verblijft vermoedelijk nog steeds in Bosnië, in het deel dat onder Franse SFOR- verantwoordelijkheid valt. Mladic' arrestatie zou lastiger zijn, hij woont in Belgrado.

Frankrijk toonde zich in januari voor het eerst bereid om de arrestatie serieus in overweging te nemen. Plaatsvervangend hoofdaanklager Graham Blewitt: "Ze hadden al eerder gezegd dat ze eraan mee wilden doen, maar ditmaal waren de bewoordingen overtuigender." Op zijn werkkamer in het oude Haagse verzekeringskantoor waar het tribunaal zetelt, zei Blewitt gisteren dat Karadzic "binnen een paar weken" gearresteerd zou kunnen worden, als de Westerse regeringen dat echt willen. "Maar nog steeds wordt er teveel de nadruk gelegd op problemen die een arrestatie zouden opleveren."

Dat nu alleen Krstic terecht staat, is ongunstig voor latere processen tegen Mladic en Karadzic, zegt Blewitt. Voor getuigen is het verschijnen voor het tribunaal slopend en traumatisch, ze zullen er steeds slechter tegen kunnen, en steeds minder getuigen zijn bereid om te verschijnen. Ook kan Krstic nu proberen de schuld af te schuiven op de twee die er niet zijn. Blewitt: "Het is makkelijker om dat te doen als ze niet naast je staan. En nog makkelijker als ze niet meer in leven zijn." Volgens Blewitt is er een risico dat Karadzic of Mladic worden gedood voordat ze in Den Haag terecht kunnen staan.

Krstic was commandant van het Drina-Korps, een van de zes korpsen van het Bosnische-Servische leger. Daarmee viel hij direct onder legerleider Mladic en opperbevelhebber Karadzic. Kristic werd in december 1998 gearresteerd. Op een woensdagmiddag, even na twaalf uur, werd zijn Nissan bij een brug door Amerikaanse soldaten tegengehouden. Een paar minuten later werd hij geboeid afgevoerd in een helikopter. De generaal wordt beschuldigd van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en schending van het oorlogsrecht. De 52-jarige Krstic heeft tijdens de oorlog een deel van zijn been verloren en draagt een prothese. Daarom mag hij, in tegenstelling tot andere verdachten, in de rechtszaal het woord voeren zonder te staan.

Kristic, getrouwd en vader van een dochter, zegt dat hij onschuldig is. Volgens zijn advocaat, Nenad Petrusic, heeft zijn cliënt niets te maken gehad met de massamoorden. Hij typeert zijn cliënt als "een bescheiden beroepsmilitair", die, in tegenstelling tot veel anderen, geen persoonlijk gewin heeft getrokken uit de oorlog. Na de oorlog heeft hij volgens Petrusic samengewerkt met Amerikaanse en Franse militairen bij de uitvoering van het Dayton-akkoord.

Verwacht wordt dat het proces ongeveer een jaar gaat duren. De Zwitserse hoofdaanklaagster Carla del Ponte wordt in de zaak-Krstic vertegenwoordigd door de Amerikaanse officier van justitie Mark Harmon. De Bosnisch-Servische generaal staat terecht voor een strafkamer van drie rechters. Voorzitter is de Portugees Almiro Rodrigues, die wordt gesecondeerd door door de Egyptenaar Fouad Riad en de Amerikaanse Patricia Wald.

Wanneer het tribunaal de generaal schuldig verklaart, is de verwachting dat hij levenslang zal krijgen. Dat zou de hoogste straf in de geschiedenis van het tribunaal zijn. De Bosnisch-Kroatische generaal Tihomir Blaskic kreeg onlangs 45 jaar cel voor zijn leidende rol bij de zuiveringen tegen moslims in Centraal-Bosnië in 1993, maar genocide maakte geen deel uit van zijn dagvaarding.

De komende weken zullen ook veel soldaten van Dutchbat worden opgeroepen voor het tribunaal. Van helden tot getuigen, want hoewel de Dutchbatsoldaten in juli 1995 in Nederland als helden werden ontvangen, bleek in de weken erna dat hun optreden niet erg heldhaftig was geweest. Srebrenica werd een trauma voor Nederland.

De processen van het Joegoslavië tribunaal zijn te volgen via het internet (http://www.domovina.net). De beelden worden met een half uur vertraging uitgezonden om gevoelige informatie (zoals het per ongeluk melden van de naam van een anonieme getuige) te kunnen schrappen. Door lokale media in het voormalige Joegoslavië worden de beelden rechtstreeks op de tv uitgezonden.