Door onze redacteur FLORIS VAN STRAATEN
DEN HAAG, 8 AUG. Het nieuwe kabinet stelt mondjesmaat extra fondsen ter beschikking voor nieuwe wegen. De files zullen er niet door verdwijnen, maar de meeste Nederlanders lijken er niet echt van wakker te liggen.

Met een wrange glimlach verwelkomden veel automobilisten het bericht dat het nieuwe kabinet op de snelwegen binnen de Randstad een maximumsnelheid van 100 kilometer per uur wil invoeren. "Als we in de ochtendspits de helft daarvan halen, zijn we allang blij", riepen sommigen van hen.

Nu al staat vast dat het onder Paars II, althans in de eerste jaren, op zijn minst even erg met de files gesteld zal zijn als onder het eerste kabinet-Kok. De economie blijft groeien en de mobiliteit neemt, mede daardoor, zo snel toe dat de wegen almaar verder verstopt raken.

En het nieuwe kabinet? Dat stelt volgens het regeerakkoord zo'n 2,3 miljard gulden extra ter beschikking om de bereikbaarheid in het land te verbeteren. Daarvan gaat krap een miljard naar nieuwe wegen (en ruim 1,2 miljard naar het openbaar vervoer en 100 miljoen naar de vaarwegen). "Daar kun je net één tunnel van aanleggen", smaalde J.A. Hoekzema van de belangengroep BOVAG-RAI. "De files zullen in de komende jaren onvermijdelijk verder groeien nu het kabinet het probleem voor zich uitschuift."

Ook minister Jorritsma, die inmiddels Verkeer en Waterstaat heeft verwisseld voor Economische Zaken, maakte begin dit jaar al duidelijk dat er wat haar betreft veel meer geld beschikbaar zou moeten komen om serieus iets te kunnen doen aan het fileprobleem. Ze betoogde in een ingezonden artikel in deze krant dat er tot het jaar 2005 alleen al zeven miljard extra nodig is voor het aanpakken van de voornaamste knelpunten.

Hoewel Jorritsma's eigen VVD vervolgens de koers licht bijstelde in het partijprogramma, groeide de filebestrijding in de campagne voor de verkiezingen nimmer uit tot een dominant thema. Ondanks het misbaar dat vaak over files valt te beluisteren, lijken de meeste automobilisten nogal gelaten te aanvaarden dat het onderwerp in de politiek geen grote rol speelt. Nederland Mobiel, een speciale 'autopartij', kreeg bij de verkiezingen geen voet aan de grond.

Een grote partij als de PvdA ging de onderhandelingen voor het nieuwe kabinet in met het standpunt dat er voor nieuwe wegen niets extra's hoefde te worden uitgetrokken. In plaats daarvan kon men zich beter richten op openbaar vervoer, meenden de sociaal-democraten. De VVD nam daar geen genoegen mee, maar haar net teruggetreden leider Bolkestein gaf afgelopen weekend toe dat zijn partij tijdens de formatie bij nader inzien te weinig had weten te bedingen voor nieuwe wegen. "Dat is een graat die mij steekt in de keel", aldus Bolkestein.

Een schrale troost voor de mensen in de file is dat zelfs als er wel veel extra geld beschikbaar zou zijn gesteld voor nieuwe wegen, tunnels en extra rijstroken, de files wellicht nog niet zouden zijn geslonken. De ervaring wijst namelijk uit dat nieuwe infrastructuur een aanzuigende werking heeft op nieuw verkeer, waardoor de gewonnen ruimte weer snel op is.

Wie echter had gedacht dat investeringen in het openbaar vervoer meer rendement opleveren, komt eveneens bedrogen uit. Daar doet zich hetzelfde fenomeen voor als op de weg: de extra ruimte die zo wordt geschapen, vult zich al weer snel op met nieuwe reizigers, die overigens in veel gevallen niet uit de auto afkomstig zijn. Tot een merkbare vermindering van de files leidt ook de aanleg van nieuw openbaar vervoer nauwelijks, zo stelden enkele adviesorganen van de regering dit voorjaar nog vast.

De regeringspartijen beseffen, getuige het regeerakkoord, dat er voor het vergroten van de bereikbaarheid op meer paarden tegelijk moet worden gewed. Dus niet alleen meer wegen en meer spoor. Een optie waarvan het nieuwe kabinet hoge verwachtingen heeft is het rekeningrijden. Hiervan wil het de komende jaren vooral in de Randstad serieus werk maken.

Eind september zullen op de A12 bij Utrecht de voorbereidingen voor een eerste experiment beginnen en in februari of maart zullen de eerste auto's op vrijwillige basis door de poorten rijden, voorlopig nog kosteloos. In 2001, zo is het voornemen, moet de methode op grotere schaal worden toegepast rond de vier grote steden en zullen chauffeurs echt moeten betalen.

"Technisch gezien, is zoiets een hoogstandje", zegt een woordvoerder van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zowel de poorten als de auto's zullen vol komen te zitten met elektronica. Bij auto's die met een boordcomputer zijn uitgerust kan met een chipkaart worden afgerekend. Bij auto's die daar niet over beschikken, wordt de nummerplaat gefotografeerd en krijgt de chauffeur de rekening over de post. Met een chipkaart zal de prijs vijf gulden bedragen, bij een rekening die later met de post komt twee gulden meer.

Er kleven echter nog veel vragen aan het rekeningrijden. Niet alleen moet nog worden afgewacht of het zuiver technisch gezien lukt, ook moet bij voorbeeld duidelijk worden hoe je kunt voorkomen dat automobilisten sluiproutes gaan gebruiken om 's ochtends toch zonder betalen op hun werk te komen.

Een ander instrument dat het kabinet wil hanteren is dat van de belastingen. Afgesproken is dat de zogeheten eco-tax op benzine wordt verdubbeld. Dat helpt Nederland bij het terugdringen van zijn CO-uitstoot en maakt het autorijden minder aantrekkelijk.

Voorts hebben de partijen besloten zo snel mogelijk een zwarte doos in elke auto van de zaak aan te brengen, waarmee kan worden vastgesteld hoeveel iemand voor zijn baas rijdt en hoeveel voor zichzelf. Mensen die veel voor privégebruik op pad zijn met een auto van de zaak, zo is de bedoeling, moeten meer belasting betalen dan mensen die in hun auto vooral ritten voor hun baas maken.

Een probleem is echter dat de zwarte doos nog niet fraudebestendig is. In het regeerakkoord is de zwarte doos echter niet terug te vinden. Hoewel alle partijen het eens zijn over de invoering, werd het niet nodig geacht zo'n "detail" in het akkoord vast te leggen.