Het kabinet bereikte gisteren overeenstemming over een totaalplan om in de komende jaren ruim elf miljard gulden extra te besteden aan de bestrijding van de files.

Door onze redacteur FLORIS VAN STRAATEN

DEN HAAG, 20 MEI. Toen minister Netelenbos bijna twee jaar geleden aantrad op Verkeer en Waterstaat, verklaarde ze al direct niet de illusie te koesteren dat ze het fileprobleem zou kunnen oplossen. Die voorspelling is tot dusverre ruimschoots uitgekomen: vorig jaar groeide het aantal files met liefst 19 procent. De opstoppingen kosten de samenleving jaarlijks twee miljard gulden.

En het wordt de komende jaren nóg voller op de weg. Deskundigen van het ministerie schatten dat er tot 2010 zo'n twee miljoen auto's bij zullen komen, waardoor het totale wagenpark acht miljoen stuks zal bedragen. Vooral de Randstad dreigt zo vast te lopen in één kolossale file. De overvolle treinen blijven desondanks voor velen een weinig aantrekkelijk alternatief. Daarom was de tijd meer dan rijp voor krachtige maatregelen van de kant van het kabinet, iets waarover Netelenbos ook nooit enige twijfel had laten bestaan. Het kostte haar alleen langer dan ze gehoopt had om voldoende draagvlak te vinden voor zulke stappen. Gisteren was het dan zover en kon ze het Bereikbaarheidsoffensief Randstad (BOR) presenteren.

Het veelvormige pakket maatregelen, door Netelenbos zelf omschreven als "een doordachte mix", voorziet in extra investeringen ter waarde van 5,2 miljard gulden in het openbaar vervoer. Voor verbeteringen in de weginfrastructuur is 4,8 miljard gulden extra uitgetrokken. Nog eens een miljard komt ten goede aan onder meer lokale wegen en fietspaden, terwijl Netelenbos van het bedrijfsleven verwacht dat dat nog eens drie miljard gulden bijdraagt aan projecten om de doorstroming van het verkeer te bevorderen.

De minister prijst haar programma aan als een toonbeeld van evenwichtigheid. Van evenwicht in de verdeling van de verantwoordelijkheden tussen rijk en regionale overheid, tussen publieke en private bijdragen en tussen uitgaven voor openbaar vervoer en die voor wegen. Onvermeld in dit lijstje bleef het evenwicht binnen de regeringscoalitie, hoewel de behoefte daaraan al met al een krachtig stempel drukte op BOR.

Dat gold in het bijzonder voor de invoering van het rekeningrijden, zonder twijfel nog altijd het meest omstreden onderdeel van het gehele pakket. Vooral de VVD toonde daarvoor geen animo meer, al hadden de liberalen in de zomer van 1998 in een toegeeflijke bui ingestemd met een bepaling daaromtrent in het regeerakkoord. Die stipuleerde dat het rekeningrijden nog tijdens deze kabinetsperiode in de Randstad zou worden ingevoerd.

Netelenbos zelf is, gesteund door PvdA en D66, vanaf het begin steeds een krachtig pleitbezorgster geweest van de tolpoortjes. Ook gisteren bleef ze pal staan voor deze methode van filebestrijding. "Ik ben ervan overtuigd dat het werkt", aldus Netelenbos gisteren. "Je kunt de files niet bedwingen zonder er een prijs aan te verbinden. Zonder beprijzing wordt het uiteindelijk niets. Dat blijkt ook in het buitenland."

Dat het zinvol is een prijs te vragen voor de schaarse ruimte op de weg gedurende de ochtendspits, erkennen intussen ook veel van haar critici. Zij willen de automobilist echter liever de keuze bieden tussen betalen voor een doortocht zonder files via een betaalstrook en de 'gewone' volle snelweg met een grote kans op files. Rekeningrijden daarentegen zou naar hun mening niets veranderen en voor iedereen slechts leiden tot "betaald in de file staan." Juist de VVD toonde zich een groot voorstander van de betaalstrook. Maar Netelenbos weigerde ondanks een niet aflatende stroom van kritiek het concept van het rekeningrijden volledig te laten varen. In plaats daarvan besloot ze het, in afgezwakte vorm, in te bedden in een zeer omvangrijk 'bereikbaarheidsoffensief', dat naast het rekeningrijden een miljardenimpuls zou bevatten voor het openbaar vervoer en voor nieuwe wegen. De lagere overheden zouden bovendien de beschikking krijgen over een mobiliteitsfonds, waaraan Netelenbos 250 miljoen gulden per stad wilde bijdragen als de steden dat zelf ook deden. Ook zouden ze het equivalent van de opbrengst van het rekeningrijden mogen houden voor nieuwe investeringen in hun infrastructuur. Bij dit alles bofte Netelenbos dat het kabinet de wind financieel flink in de rug had, zodat haar miljardenverzoek aan minister Zalm (Financiën) zonder veel problemen kon worden gehonoreerd. Om een en ander verteerbaarder te maken voor haar tegenstanders doopte Netelenbos het gewraakte rekeningrijden intussen om tot het vriendelijker klinkende spitstarief.

De nieuwe aanpak had succes. De aanvankelijk sceptische regionale en lokale bestuurders gingen al snel overstag voor zo'n verleidelijk aanbod en zelfs de werkgevers en de ANWB prezen haar voor haar ambitieuze plannen om de infrastructuur te verbeteren. Om de VVD binnenboord te houden, besloot ze niet alleen een proef van twee jaar met het rekeningrijden te starten maar ook met betaalstroken. Te elfder ure tekenden de PvdA en vooral D66 nog bezwaar aan tegen het hoge wegengehalte van de plannen, maar door alvast beloftes te doen over de aanleg van een supersnelle spoorverbinding tussen de vier grote steden wist Netelenbos ook deze hindernis te nemen.

De grote vraag is nu of haar 'doordachte mix' de al maar uitdijende files enigszins kan beteugelen. Premier Kok verklaarde al blij te zijn wanneer de groei van de files althans enigszins tot staan zou worden gebracht, omdat de aanhoudende economische bloei immers weer meer verkeer zou genereren. Netelenbos zelf toonde zich optimistischer, maar ook zij moest toegeven: "Ik denk niet dat de files ooit helemaal zullen verdwijnen."

Deze overdenking ten spijt moet Netelenbos gisteren een zucht van verlichting hebben geslaakt. De invoering van het rekeningrijden, een van de neteligste problemen van haar ministerschap tot nu toe, was plotseling een stuk dichterbij gekomen.

Kaartje:
Maatregelen
bereikbaarheidsoffensief
Randstad