J. L. HELDRING
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

Reacties en opmerkingen naar: dezerdagen@nrc.nl

13 november 1998

Karwei afmaken: enig criterium?

Een zucht van verlichting was in Europa hoorbaar toen de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen uitwees dat president Clintons gezag niet was aangetast, integendeel: versterkt. Die verlichting vond haar oorzaak minder in sympathie voor de president dan in de vrees ruim twee jaar lang in een machtsvacuüm te moeten verkeren.

Nu was het de laatste weken vóór die verkiezingen al duidelijk geworden dat de schandalen waarin de president verwikkeld was geraakt en de procedure die om die reden tegen hem in gang was gebracht, hem minder vleugellam hadden gemaakt dan aanvankelijk was aangenomen (o.a. in deze rubriek), en dat hij vrijwel zeker deze procedure zou overleven.

Die Europese opluchting - zelfs president Chirac had Clinton morele steun toegezegd - is het beste bewijs dat de Europeanen radeloos zijn wanneer de Amerikaanse president aangeschoten is. Zelf zijn ze te machteloos en verdeeld om tot eenparig en doeltreffend optreden te komen. Zonder de Amerikanen gebeurt er dus niets. (Alleen houden de Europeanen zich wèl het recht voor te kankeren wanneer, bij Europees verstek, de Amerikanen optreden.)

Maar mag de handelingsbekwaamheid van de Amerikaanse president het enige criterium zijn wanneer hij beoordeeld moet worden? Zo ja, dan zou president Nixons aftreden in 1974, achteraf als een fout moeten worden beschouwd, en inderdaad waren er toentertijd nogal velen in Europa die vonden dat de procedure waarvan hij het slachtoffer is geworden, een hetze was, die de wereld beroofde van een misschien niet erg sympathieke, maar toch bekwame en besluitvaardige president.

Er zijn dus ook andere criteria waarnaar het gedrag van een president volgens de Amerikaanse grondwet beoordeeld kan worden. Zijn dat zedelijke normen? In Europa wordt algemeen aangenomen dat president Clinton om die reden, meer in het bijzonder: om zijn seksuele escapades, een proces wordt aangedaan. Zeker is aan die escapades de meeste ruchtbaarheid gegeven, in de eerste plaats door de speciale aanklager Starr, maar toch vormen zij niet de grond voor de aanklacht.

Dat kan ook niet volgens de grondwet, die spreekt van 'high crimes and misdemeanors', wat vertaald kan worden met: zware misdaden en misdrijven. Daar vallen seksuele escapades niet onder (tenzij tegen minderjarigen bedreven). Nee, het zijn meineed, belemmering van de rechtsgang en poging tot beïnvloeding van getuigen waarvan Clinton beschuldigd wordt. Dat zijn zeker, ook volgens Europese opvattingen, strafbare feiten.

Het is nogal verbijsterend dat gerespecteerde historici als Arthur Schlesinger zeggen dat heren altijd liegen als het erom gaat een slippertje te verbergen. Niet dat dit niet zo zou zijn, maar in de eerste plaats is de Amerikaanse president niet zomaar een heer, en in de tweede plaats: liegen ze ook altijd onder ede tegenover de rechter? Daarvan onder andere wordt Clinton beschuldigd. En in de derde plaats: als liegen wegvalt als strafbaar feit, dan blijven belemmering van de rechtsgang en poging tot beïnvloeding van getuigen nog over.

Clinton ontkent de juistheid van al die beschuldigingen. Het is nu aan de instanties die de grondwet daarvoor aanwijst, uit te maken wat ervan waar is. Dat is een uitzonderlijke, maar op zichzelf heel normale procedure, waarvan moeilijk is in te zien wat er voor hetzerigs aan is. (Nogmaals: het gaat hier niet om de seksuele escapades, maar om de vraag of de president meineed heeft gepleegd en anderszins de normale rechtsgang heeft proberen te frustreren.)

Nu is de instantie die de grondwet hiervoor aanwijst het Congres, waarvan het Huis van Afgevaardigden zich op dit ogenblik met de zaak bezighoudt. Het is dus een per definitie politiek proces. Daar hoeft geen schande over geroepen te worden, want zo wil de grondwet het. Tenslotte heeft de Senaat, die een meerderheid van tweederden nodig heeft om een president te veroordelen, het laatste woord.

Het recht moet zijn loop hebben, ook al heeft de grondwet dit in dit geval in handen van politici gegeven. Daarom is die loop afhankelijk van de politieke stemming en machtsverhoudingen. Na de verkiezingen van vorige week is het vrijwel zeker dat de voor een afzetting van een president nodige meerderheid niet gehaald zal worden - tenzij de speciale aanklager nieuwe feiten weet te produceren waarvoor ook voorstanders van de president het hoofd moeten buigen.

Maar zolang zulke nieuwe feiten niet op tafel liggen, is het proces tegen Clinton vrij zinloos. De waardigheid van het Congres gedoogt echter niet dat het dan maar afgeblazen wordt. Er wordt nu naar tussenoplossingen gezocht, zoals een berisping van de president. Maar voor zo'n milde sanctie komen alleen zijn seksuele escapades in aanmerking, en die zijn nu juist niet onderwerp van de aanklacht. Bovendien voorziet de grondwet niet in zo'n uitspraak tegen een president. Sommigen zien er zelfs een veronachtzaming van het beginsel van de scheiding der machten in.

Toch zou het iets onbevredigends hebben als Clinton er zonder enige kleerscheuren, ja zelfs triomfantelijk, vanaf zou komen. ,,Het Amerikaanse volk heeft ongetwijfeld bij de stembus aangegeven dat het in Clintons gedrag geen reden ziet hem af te zetten. Dat is een feit waarmee in de politieke arena rekening moet worden gehouden. Toch kunnen we niet domweg het feit veronachtzamen dat er andere mensen in onze samenleving zijn - bij de militairen en in verscheidene andere sectoren, zoals president-directeuren en schoolhoofden - die om dezelfde redenen in staat van beschuldiging zijn gesteld en hun baan hebben verloren.'' Dit zei dezer dagen Bob Livingston, die de grootste kans maakt Newt Gingrich als voorzitter van het Huis op te volgen.

Moet iemand als een dinosaurus beschouwd worden wanneer hij deze gevoelens deelt? Misschien geen dinosaurus, maar wel iemand die er blijkbaar anders over denkt dan de meerderheid van het Amerikaanse publiek. Want die kan het allemaal niets schelen. Ze heeft weliswaar geen respect voor Clinton, maar vindt wèl dat hij een goede president is, die daarom zijn karwei moet afmaken. Dat dit criterium algemeen gehanteerd wordt bij de beoordeling van een president, is misschien wel het meest verbijsterende - althans verrassende - aan de hele zaak. Het lijkt een novum in de Amerikaanse geschiedenis.