C O L U M N S  
NIEUWS   |  TEGENSPRAAK   |  SUPPLEMENT   |  AGENDA   |  ARCHIEF   |  ADVERTENTIES   |  SERVICE  

J. L. HELDRING
Eerder verschenen
columns

DE DRAAD
HJA HOFLAND
YOUP VAN 'T HEK
KAREL KNIP
ELSBETH ETTY
ROEL JANSSEN

J.L. Heldring: Dezer dagen
Reacties en opmerkingen naar: dezerdagen@nrc.nl



14 juli 1998

Een jongen in de politiek


Eens heb ik hier geschreven dat minister van Buitenlandse Zaken te worden voor Van Mierlo de vervulling van een jongensdroom was. Korte tijd later zei hij in een interview met J.M. Bik in deze krant: ,,Mijn jongensdromen zagen er wel anders uit, kan ik u verzekeren.'' Het punt is echter dat Van Mierlo, hoewel zware jaren hun sporen op zijn gezicht achterlieten, altijd een jongen is gebleven.

Dat was zijn charme, maar ook zijn zwakheid. Toen hij het politieke toneel betrad, werkte zijn jongensachtige optreden verfrissend. De politiek had daar aanvankelijk geen antwoord op, maar paste zich allengs aan. Op de uiterlijke vorm waarin politiek bedreven wordt, heeft hij dus een blijvende en weldadige invloed uitgeoefend. De vraag is alleen of die vorm er, als gevolg van de 'revolutie' van de jaren zestig, niet sowieso zou zijn gekomen.

En het wezen van de politiek? Is dat ook veranderd? Zijn filosofisch getinte beschouwingen werkten, los van hun inhoud, lange tijd ook nieuw. Maar wat lange tijd duurt is op den duur niet nieuw meer. De politiek kon er weinig mee, te minder omdat ze, op de keper beschouwd, zelden concrete uitgewerkte recepten bevatten.

In die beschouwingen grossierde hij in paradoxen. Ook dat was nieuw, maar op den duur ontstond de indruk dat dit gebruik hem een uitweg bood uit de noodzaak het probleem werkelijk te doordenken, laat staan aan te pakken. Gold voor hem niet wat eens van een kortstondige ster aan het Amerikaanse politieke firmament in de jaren zestig werd gezegd: ,,Deep down, he is shallow'' (als je diep boort, blijkt hij oppervlakkig)?

Want wat is er uitgekomen van de belofte waarmee hij in 1967 met een klap zeven zetels won - in die tijd een aardverschuiving - dat hij het politieke bestel zou doen ontploffen? Met hangen en wurgen komt er nu, na ruim dertig jaar, een referendum, maar dat is ontdaan van alle systeemvijandige elementen. De werkelijkheid is dat het bestel niet ontploft is, maar dat D66 zich juist aan het bestel heeft aangepast.

Onder het eerste paarse kabinet, dat Van Mierlo erdoor gedrukt heeft, blijkt de achterkamertjescultuur, waar hij zo'n hekel aan had, evenzeer te bloeien als tevoren. Misschien is dit onvermijdelijk, maar Van Mierlo had er vorige week weer een paradox voor ter verklaring: ,,We hebben een zogenaamd dualistisch bestel, maar het kan hier alleen monistisch functioneren.'' Aardig gezegd, maar verklaart het iets?

Was de keus voor Buitenlandse Zaken per slot van rekening ook niet een vlucht? Het zou voor de hand hebben gelegen dat hij, de grote vernieuwer van het bestel, Binnenlandse Zaken zou hebben gekozen om zijn ideeen te verwerkelijken, maar uit een interview met Vrij Nederland (11 juli) blijkt dat hij, afgezien van het referendum en de gekozen burgemeester - voor een ministerstermijn van vier jaar al een hele kluif - niet geinteresseerd was in Binnenlandse Zaken. Had hij er geen zin in die ideeen van hem te moeten concretiseren? Een nieuwe Thorbecke is hij in elk geval niet geworden.

Maar in de buitenlandse politiek kan ook niet volstaan worden met grandioze vergezichten en paradoxen of, zoals hijzelf eens zei, het 'drama van de redenering'. Als een minister van Buitenlandse Zaken van Nederland nog enige invloed wil kunnen uitoefenen, dan is het door een grondige dossierkennis. En daar schortte het bij Van Mierlo juist veelal aan. ,,Vanwege zijn filosoferende wijze van uitdrukken'' begrepen zijn Europese collega's (die ook boter bij de vis willen) hem niet altijd, zei zijn voorganger Van den Broek, nu Europees commissaris voor buitenlandse betrekkingen (toegegeven: misschien een niet helemaal belangeloze bron).

Eindelijk een minister van Buitenlandse Zaken die met de Fransen zal kunnen opschieten, schreef een commentator bij Van Mierlo's aantreden. Waarom? Omdat van Mierlo Bourgondier was. Nu, los van de vraag of de gekweldheid die vaak van zijn gelaat straalt, typisch Bourgondisch is - als de Franse elite, waarmee hij te maken zou hebben, iets niet is, dan is het wat wij onder Bourgondisch verstaan. Precisie en concisie zijn daar de parolen (ook als de inhoud onzin is). Vandaar dat zijn Franse politiek ook niet het succes is geworden dat hij had gehoopt (en, onvoorzichtiglijk, aangekondigd).

Afgezien van de 'herijkings'-operatie op zijn ministerie, waarvan het succes nog moet blijken, heeft hij hier ook niet veel vernieuwd. De marges zijn dan ook in de buitenlandse politiek nog smaller dan in de binnenlandse. Zijn grote verdienste is dat hij het, anders dan sommige van zijn voorgangers (met uitzondering wellicht van Van der Klaauw en Kooijmans), zijn minister-president niet moeilijk heeft gemaakt de taak die nu eenmaal in het Europese circuit - zij het niet door de Nederlandse grondwet - van de regeringshoofden wordt verwacht te vervullen.

Was Van Mierlo wel een politicus? ,,Eigenlijk niet'', antwoordt Peter Riemersma, politiek redacteur van de Haagsche Courant (11 juli), daarmee de spijker op de kop slaande. Hij is altijd meer een analyticus gebleven, dus iemand die van buitenaf de politiek beschouwt. Een journalist eigenlijk (hoewel niet eens zo'n goeie, herinnert zich een collega van het Algemeen Handelsblad uit de jaren dat hij daar zat). Het moet gezegd worden: journalistiek is 'bij uitstek dilettantenwerk' (ik citeer wat ik in 1989 schreef, zonder aan Van Mierlo te denken).

Niettemin is hij dertig jaar lang een merkwaardig verschijnsel in de Nederlandse politiek geweest. De geschiedenis van de politiek toont niet veel soortgelijke verschijnselen, zeker niet gedurende zo lange tijd. Hij heeft de stijl van regeren 'drastisch veranderd', schreef het hoofdartikel in de zojuist genoemde krant. De geschiedenis zal moeten uitmaken of hij de initiator van deze verandering is geweest dan wel een exponent van een tijdgeest die hoe dan ook die stijl veranderd zou hebben.

    Eerder verschenen columns

Nicolaas Beets, helaas?
(10 juli 1998)
Kelindum in China
(7 juli 1998)
Opa voorspelt
(3 juli 1998)
Nieuw nieuw links?
(30 juni 1998)
Enkele kanttekeningen
(26 juni 1998)
Toen Bulgarije, nu Kosovo
(23 juni 1998)
De burger en Europa
(19 juni 1998)
Antikatholieke schimperijen?
(16 juni 1998)
Het Belgisch labyrint
(12 juni 1998)
Dood van een oud geloof?
(9 juni 1998)
Simonis heeft gelijk
(5 juni 1998)
Een nieuwe lente?
(2 juni 1998)
Brief aan de toekomst
(29 mei 1998)
Eenmaal bij de paus in bed
(26 mei 1998)
India, Indonesië
(22 mei 1998)
Alles gaat toch goed?
(19 mei 1998)
Trivialisering van de oorlog
(15 mei 1998)
'All politics is local'
(12 mei 1998)
De onwezenlijke zomer van 1940
(8 mei 1998)
Provinciale verkiezingen
(5 mei 1998)
Kunstmatig verleden
(1 mei 1998)
Humor - vroeger en nu
(28 april 1998)
Nijmeegse denkproducten?
(24 april 1998)
Aarzelingen omtrent Bolkestein
(21 april 1998)
Een kritiek die iets losmaakt
(17 april 1998)


    Bovenkant pagina

NRC Webpagina's © NRC HANDELSBLAD (web@nrc.nl)