De gemeente Groningen mocht niet actief campagne voeren bij het referendum over de verbouwing van de Grote Markt. Bestuurskundigen zijn het er niet over eens of dit wel redelijk is.

Door een onzer redacteuren

ROTTERDAM, 23 FEBR. Toen de Groningse wethouder Smink op een avond over het controversiële verbouwingsplan van de Grote Markt sprak, werd er prompt een klacht tegen hem ingediend.

Afgesproken was immers dat de gemeente zich niet in de referendumcampagne rond dit onderwerp zou mengen. De wethouder moest zich beperken tot zakelijke informatie. De tegenstanders, verenigd in het comité 'Geen Gat in de Grote Markt', mochten hun bezwaren wel wereldkundig maken.

Achteraf is deze afspraak wel genoemd als één van de redenen waarom de gemeente eergisteren de referendumstrijd verloor. Een meerderheid sprak zich uit tegen de bouw van een parkeergarage onder de Grote Markt.

Prof. D. Elzinga, hoogleraar staatsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, en voorzitter van de onafhankelijke commissie die het referendum heeft voorbereid, is het niet met die kritiek eens. "De gemeente Groningen had een voorsprong in het debat, omdat zij de bouwplannen had bedacht", zegt Elzinga. "Het is goed dat de tegenstanders hun achterstand konden inhalen doordat de gemeente geen campagne mocht voeren.".

De Groningse hoogleraar roept de volksraadpleging in 1997 over de bouw van de Amsterdamse woonwijk IJburg in herinnering. "Wethouders konden ongelimiteerd en met geld van de gemeente reclame maken voor de bouwplannen, terwijl de tegenstanders van IJburg die middelen niet hadden. Dit ontmoedigde de kiezers om deel te nemen aan het debat en hun stem uit te brengen." Wegens het lage opkomstpercentage legde de gemeente Amsterdam de uitkomst van het referendum - 'nee' tegen IJburg - naast zich neer. "Dat was frustrerend voor de kiezers", zegt Elzinga.

Prof. dr. W. Derksen, hoogleraar bestuurkunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, is het niet met Elzinga eens. Hoewel hij het referendum in Groningen "een succes voor de democratie" noemt, vindt Derksen het verkeerd dat de gemeente Groningen geen campagne mocht voeren. "Politiek is een kwestie van overtuigen", stelt hij. "Je kunt geen evenwichtig debat voeren als één van de partijen niet mag meediscussiëren." Hij haalt het voorbeeld aan van het referendum in 1995 in Rotterdam, waar de gemeente "op de zeepkist stond" om de voordelen van de vorming van een stadsprovincie te beklemtonen. "Wethouder Kombrink heeft de blaren op zijn tong gepraat, dik verloren, maar toch erkend dat het referendum geslaagd was." In Rotterdam kwamen genoeg kiezers opdagen om de uitslag - 'nee' tegen de stadsprovincie - geldig te maken.

Derksen verwacht niet dat het organiseren van referenda de kloof tussen burger en politiek kan dichten. "In Den Haag wil de politiek het flatgebouw de Zwarte Madonna afbreken, terwijl de bewoners heel tevreden zijn over hun behuizing. Er is in Nederland een politieke kaste die plannen bedenkt zonder te weten wat de bevolking ervan vindt. Referenda zullen daar geen verandering in brengen."

Prof. dr. P. Tops, hoogleraar bestuurskunde aan de Katholieke Universiteit Tilburg, beaamt dat. "Nederland kent van oudsher een ongemakkelijke afstand tussen volk en bestuurders. Het parlement, dat daar tussenin zit, voorkomt dat de volkswil direct wordt omgezet in bestuurlijke beslissingen. En wij zijn ook een van de laatste landen zonder gekozen burgemeester."

Het referendum is volgens hem "een zeer welkome aanvulling op de bestaande instituties van de representatieve democratie". Een nadeel is volgens hem dat een referendum "inbreekt" in langdurige besluitvormingsprocedures. "Dat zie je nu in Groningen, waar bouwplannen die jaren zijn voorbereid in een keer van tafel worden geveegd." Tops vindt dat de gemeente beter op een eerder moment de mening van de bevolking had kunnen vragen. "Over de inrichting van de andere kant van de Grote Markt is enkele jaren geleden een grootscheepse enquête gehouden. De bevolking heeft toen uit drie ontwerpen het huidige Waagstraatcomplex gekozen."

De Tilburgse hoogleraar noemt het referendum in Groningen niettemin "het eerste geslaagde referendum in tijden, zowel qua opkomst als qua uitslag". Hij vindt het net als Derksen 'ongelukkig' dat de gemeente Groningen haar standpunt niet actief mocht uitdragen. "Anderzijds zie je in Amsterdam het tegenovergestelde gebeuren en dat is ook niet goed. Daar trekt de gemeente een miljoen gulden uit om het referendum over een deelraad voor de binnenstad voor te bereiden. Het is en blijft een dilemma."

Zie ook:

PR-campagne voor Grote Markt faalde (22 februari 2001)
Groningen tegen nieuwe Grote Markt (22 februari 2001)