Groot-Brittannië en de Verenigde Staten willen de sancties tegen Irak meer tegen het regime en minder tegen de bevolking richten.

Door onze redacteur CAROLIEN ROELANTS

ROTTERDAM, 21 FEBR. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië, verliezers van de public-relationsoorlog rond de sancties tegen Irak, zijn in het tegenoffensief gegaan. Het sanctieregime wordt heroverwogen, hebben zij bevestigd. 'Slimme sancties' zijn voortaan het devies, scherper toegesneden op ontmanteling van het Iraakse arsenaal aan massavernietigingswapens en Saddam Husseins vermogen om oorlog te voeren, en minder schadelijk voor de Iraakse burgers. Er zal echter geen sprake zijn van opheffing van het internationale handelsembargo tegen Irak, onderstrepen zij. Maar dat gaan zij - als onderdeel van dat tegenoffensief - wel beter verkopen.

Saddam is "de gevaarlijkste leider in de wereld", zei de Britse premier, Tony Blair, gisteren nog aan de vooravond van zijn vertrek naar Canada en de VS, waar hij onder andere over de sancties gaat praten. Hij wees erop dat Saddam duizenden eigen burgers heeft vermoord, een oorlog is begonnen die een miljoen mensen het leven heeft gekost en massavernietigingswapens probeert te ontwikkelen. "Als dat hem niet gevaarlijk maakt, dan weet ik het niet meer." Zijn minister van Buitenlandse Zaken, Robin Cook, op zijn beurt wendde zich gisteren in de Daily Telegraph tot de critici van de sancties. Hij vestigde de aandacht op het olie-voor-voedselprogramma, op grond waarvan Irak onbeperkt maar onder controle van de Verenigde Naties olie mag exporteren om humanitaire goederen aan te schaffen. "Waarom bestelde Saddam de tweede helft van vorig jaar helemaal geen medicijnen? Is dat geen oorzaak van Iraaks lijden? Waarom staat er meer dan 11 miljard dollar op de bankrekening van het olie-voor-voedselprogramma? Waarom exporteert Saddam voedsel en medicijnen, inclusief melkpoeder en inhalers voor astmapatiënten en onthoudt hij ze aan zijn eigen bevolking?"

De boze reacties uit de hele wereld op de Amerikaanse-Britse aanvallen van vrijdag op luchtdoelinstallaties bij Bagdad, zullen de doorslag hebben gegeven bij de aankondiging, maar de 'heroverweging' van de sancties hing al een tijd in de lucht. De VS en Groot-Brittannië zijn geleidelijk zo goed als alleen komen te staan in hun beleid jegens Irak, tegenover een bonte internationale coalitie die ten behoeve van de Iraakse burgerij opheffing van de meer dan tien jaar oude sancties eist. De reactie van de Franse minister van Buitenlandse Zaken, Hubert Védrine, maandag op de aanvallen bij Bagdad was terzake: "Alleen van Canada en Polen" was er steun, zei hij, "maar ik weet niet waarom." Saddam, die een doeltreffend buitenlands beleid voert, verbrak onmiddellijk de handelsbetrekkingen met de twee genoemde landen.

De kentering in de internationale opinie - bij activisten om de toestand van de Iraakse burgerij, bij veel regeringen om de zaken die met het grote olieland Irak kunnen worden gedaan - heeft zich al jaren geleden voltrokken. Maar wat de situatie nu compliceert is de Palestijnse intifada tegen Israël. Saddam is de enige Arabische leider die de Palestijnen daadwerkelijk helpt (hij heeft een miljard euro voor hen uitgetrokken, zie de opmerking van Cook), en dat wordt onder de burgers in de Arabische wereld zeer gewaardeerd. Saddam roept op tot oorlog tegen Israël en tegen Arabische leiders die de Amerikaanse lijn volgen. Dat maakt veel van die leiders zenuwachtig. Niet voor niets heeft de Egyptische president Mubarak, die in de Golfoorlog van 1991 nog enthousiast meevocht aan de zijde van de anti-Iraakse coalitie, de laatste maanden zijn betrekkingen met Irak genormaliseerd. Saddam is helemaal terug als gesel van de Arabische wereld, en de VS en Groot- Brittannië zien hun bondgenoten ter plaatse, inclusief hun olieleveranciers, in grote moeilijkheden komen.

Dat dit zal worden verholpen door nieuwe 'slimme sancties' is hoogst onwaarschijnlijk. De Amerikanen en Britten gaan nu waarschijnlijk eindelijk proberen de sluiproutes naar Turkije, Iran en Syrië af te snijden waarlangs Saddam Hussein olie op eigen rekening olie exporteert. Om bondgenootschappelijke (Turkije) en andere politieke redenen werd dit tot dusverre gedoogd. Tezamen met de commissies die Saddam incasseert op olie en andere contracten levert de smokkel miljarden op die hij voor eigen doeleinden kan gebruiken. Aan de andere kant wordt in Londen gedacht aan vergemakkelijking van Iraakse importen ten behoeve van verbetering van de Iraakse civiele infrastructuur, die nu wegens het gevaar van dual use zeer worden bemoeilijkt.

Maar Saddam wil weer de vrije beschikking krijgen over zijn inkomsten, en niets minder voldoet. Geen wonder dat het Iraakse regime de Amerikaans-Britse plannen gisteren meteen als "vergif" heeft verworpen. Zijn internationale aanhang zegt het hem na. Zij geeft nu niet zo om zijn massavernietigingswapens.

De enigen die wat minder enthousiast zijn over Saddams comeback zijn de Koerden van Noord-Irak. Zij weten dat Saddam zich in 1991 slechts onder zware geallieerde druk heeft neergelegd bij de autonomie van hun woongebied. De laatste maanden heeft het Iraakse leger al verscheidene malen prikacties uitgevoerd in 'Vrij Koerdistan'. Economisch gaat het niet zo slecht in het Koerdische deel van Irak, maar er ligt een zware hypotheek op de toekomst van het gebied. Het is niet toevallig dat zoveel Iraakse Koerden naar Europa vluchten.

Zie ook:

Irak betoogt tegen VS en bedreigt buren (19 februari 2001)
Aanval VS op Irak oogst scherpe kritiek Frankrijk (19 februari 2001)
'Blair offert te veel voor speciale relatie met VS' (19 februari 2001)
Irak zweert wraak voor Amerikaanse aanvallen (17 februari 2001)

VS bombarderen doelen bij Bagdad (17 februari 2001)
Saddam daagt uit, Bush antwoordt, niets verandert (17 februari 2001)
Commentaar: Bush en Saddam (17 februari 2001)