IN POLITIEK DEN HAAG IS het een debat op kousenvoeten, maar elders wordt er gewoon over gesproken. Hoewel, zodra het over Oranje gaat en de erfelijke troonopvolging, is er in Nederland niets gewoon. Aan de orde is de vraag of de vermoedelijke partnerkeuze van de kroonprins zijn toekomstig functioneren als staatshoofd en daarmee de Nederlandse staat - zal compromitteren omdat haar vader 'fout' was.

In Argentinië, wel te verstaan en in de jaren zeventig. Nu zijn er op het eerste gezicht geen politieke feiten waarover men zich een oordeel kan vormen. Immers, de kroonprins heeft een vriendin, met wie hij zich deze week in het openbaar heeft vertoond. Maar dat deed hij al eerder, met andere vriendinnen. De eerste minister stelt zich dan ook op het standpunt dat er sprake is van een privé relatie. Niet van een verloving of huwelijk, waarvoor parlementaire instemming is vereist. Goed, wederzijdse ouders hebben elkaar ontmoet, maar dat betekent slechts dat het om een serieuze relatie gaat. Verder achten het kabinet en het staatshoofd deze relatie 'geen onderwerp' en vroeg de premier gistermiddag om 'geduld' en zelfs nadrukkelijk om vertrouwen.

GEWOON INZICHT in menselijke (en politieke) verhoudingen verdraagt zich slecht met dergelijke krampachtige staatkundige logica en bezwerende termen. Deze week was Máxima voor het eerst in het openbaar met de kroonprins bij een officiële ontvangst waar te nemen, pal na een aantal stevige politieke uitspraken van D66-zijde. Aan haar inburgering in Nederland wordt sinds 1999 met kracht gewerkt, zo is uit serieuze en minder serieuze perspublicaties wel duidelijk geworden. Zij is verhuisd, leert de taal, verkent de Nederlandse verhoudingen en bereidt zich voor op haar mogelijke functie van echtgenote van de toekomstige Nederlandse koning. De relatie van de kroonprins met Máxima Zorreguieta is een feit, haar geregisseerde publieke verschijnen een moeilijk mis te verstane aankondiging van wat komen gaat verloving en huwelijk.

Het zou passend zijn als de regering deze ontwikkelingen zou erkennen. Máxima zwaait ons vanuit de koninklijke bus reeds toe, mogen we ook weten waarom? Dan kan tenminste op goede gronden 'de kwestie' worden uitgesproken. Geduld is een schone zaak, zo mag de premier worden toegegeven, maar verantwoording is beter. Een parlementaire democratie van na de Verlichting, met een erfelijke monarchie uit de Middeleeuwen is een kwetsbaar geheel. De eerste leeft bij gratie van openheid, de tweede kan het niet stellen zonder een zekere mystiek. Als Kamerleden om een parlementair debat vragen en er in de media alvast aan beginnen, dan kan aan deze vraag niet voorbij worden gegaan. Al was het maar omdat kabinet, staatshoofd en troonopvolger nu op weg naar een voldongen feit zijn. Als een verloving wordt aangekondigd en een goedkeuringswet wordt ingediend, is het voor een relevant debat te laat. De kousenvoeten zijn dan veranderd in kromme tenen. Het moment voor een serieuze afweging is nu.

VOOR EEN EERDER DEBAT is temeer aanleiding omdat de kroonprins met zijn partnerkeuze voor publiek debat en politieke verdeeldheid heeft gezorgd. Daardoor is de verhouding tussen democratie en monarchie in het geding. Tenminste als hij ook van plan is na zijn huwelijk de troon te bestijgen. Zijn vermoedelijke vrouw is dochter van een hoge Argentijnse politieke functionaris uit de dictatuur van Videla die mede verantwoordelijk is voor talloze moorden en verdwijningen. Bij een betekenisvolle minderheid in Nederland stuit deze familiebetrokkenheid op forse bezwaren die serieus genomen dienen te worden. Zij raken aan de eenheid van het land die het Huis van Oranje juist wordt geacht te symboliseren. Ook na het aannemen van een goedkeuringswet zal dit thema trouwens niet weggaan: aangetrouwd is ook familie, die men nog op menig balkon en begrafenis zal blijven tegenkomen. De kwestie kan niet los worden bezien van een belangrijk, maar meestal veilig verzwegen feit dat het stelsel van erfelijke troonopvolging kenmerkt. De kroonprins heeft geen vrije beroepskeuze en geen vrije partnerkeuze. De kroonprins is door afstamming voorbestemd tot staatshoofd en moet bij zijn partnerkeuze daar ook voluit rekening mee houden zij trouwt behalve hem en het Huis van Oranje, ook zijn ambt en komt daarmee onder politieke curatele. Al vaker is op deze plaats gesteld dat deze aspecten van de selectie voor een staatshoofd niet meer van deze tijd zijn; voor de betrokken individuen, die geen van beiden hun vader en moeder hebben uitgekozen, is dat wreed en onmenselijk. Feitelijk zijn beiden gevangenen van de geschiedenis van hun ouders. Alleen de kroonprins kan de ongewenste discussie die hij met zijn keuze heeft geopend ook zelf sluiten. Niemand kan worden verplicht tot het koningschap - de liefde gaat voor.

Zie ook:

Kok: nog geen verloving op til (2 februari 2001)
Is Zorreguieta sr. welkom of niet? (30 januari 2001)