De PvdA wil dat de overheid elektriciteitsproducenten kan verbieden om centrales in Nederland te sluiten. Een "mottenballenreserve" moet Californische toestanden aan de Noordzee voorkomen.

Door onze redacteur KAREL BERKHOUT

DEN HAAG, 31 JAN. Door de stroomcrisis in de Amerikaanse staat Californië heeft het Tweede-Kamerlid Ferd Crone (PvdA) een hiaat ontdekt in de vormgeving van de vrije elektriciteitsmarkt in Nederland. "We hebben bij de liberalisering van de stroommarkt veel geleerd van de fouten in Engeland en hebben allerlei waarborgen in onze wetgeving opgenomen. Door Californië is echter een gat in de wet aan het licht getreden, dat van de productiecapaciteit. Die moeten we nu regelen", zegt Crone. De Tweede Kamer debatteert volgende week over de privatisering van de energiedistributiebedrijven.

Californië, dat enkele jaren geleden nog worstelde met een fors overschot aan centrales, kampt door de snelle groei van de vraag naar stroom inmiddels met een tekort aan productiecapaciteit. Daardoor zijn de stroomprijzen torenhoog, maken de producenten woekerwinsten en staan twee grote energiedistributeurs aan de rand van de afgrond. Volgens een gisteren verschenen rapport van het adviesbureau Cap Gemini Ernst & Young kan dit in Nederland ook gebeuren, doordat energiebedrijven op een vrije markt niet geneigd zullen zijn om nu al dure investeringen te doen in centrales die in de toekomst nodig kunnen zijn. Nu heeft Nederland nog een overcapaciteit van ruim 30 procent, maar sluiting van relatief dure Nederlandse centrales is volgens de adviseurs onvermijdelijk.

"Nu al gaan steeds meer grote centrales en warmtekrachtcentrales (die stroom winnen uit de afvalwarmte van de industrie) in de mottenballen", zegt Crone, die enkele weken geleden al wees op het gevaar van capaciteitsgebrek: "Als de rendementen lang laag blijven, worden de centrales definitief afgebroken".

Voor de liberalisering in gang werd gezet regelde de overheid met een energieplan de bouw van centrales voor toekomstige stroomvoorziening. Nu moet de markt dat zelf regelen door middel van vraag en aanbod. "Maar de markttrend leidt tot ondercapaciteit. Stroomproducenten zullen geen capaciteit bouwen voor de piekuren omdat de centrales slechts een korte tijd per dag kunnen worden ingezet. Dus moet de overheid zorgen voor reservecapaciteit", vindt Crone.

Want een belangrijk kenmerk van de stroommarkt is dat je elektriciteit niet kunt bewaren. "Geen milliseconde, terwijl er wel altijd stroom moet zijn. Als een telefonienetwerk even hapert is dat jammer, maar bij elektriciteit is dat dodelijk", zegt Crone. De landelijk netbeheerder, TenneT, heeft dan ook tot taak om het hoogspanningsnet voortdurend exact op spanning te houden en daarvoor desnoods stroom in te kopen. Zo is er een koude reserve, waarbij de stroom binnen acht uur leverbaar is, een warme reserve (een tot twee uur) en een hete reserve (onmiddellijke levering).

Crone vindt dit niet genoeg. "TenneT moet ook nog een 'mottenballenreserve' kunnen aanwijzen om eventuele toekomstige vraag naar stroom op te vangen. Als een producent een centrale wil sluiten, die TenneT nodig denkt hebben, moet TenneT de sluiting kunnen verbieden", zegt Crone, die dit punt volgende week wil inbrengen in het debat met minister Jorritsma van Economische Zaken. "De producent kan dan zeggen: 'Voor dat bedrag houd ik de centrale open'. Dat extra geld wordt dan via de een tariefsverhoging betaald door de verbruikers."

In Californië speelde echter het probleem dat de producenten hun aanbod op de beurs een beetje knepen, zodat ze hun stroom extra duur aan de netbeheerder konden verkopen. Crone ziet dit gevaar ook in Nederland opdoemen. "Er is sprake van oligopolistisch marktgedrag. Vijf, zes producenten verdelen in hoog tempo de markt in Nederland, België en Duitsland. De kans is groot dat als de overheid komt aankloppen voor extra capaciteit, dat er dan gezegd wordt: 'We doen het alleen voor deze prijs.' De toezichthouders voor de mededinging, met name die in Brussel, moeten in staat zijn dit te voorkomen."

Een onevenredig grote marktmacht voor bepaalde partijen is volgens Crone sowieso een gevaar. Zo zijn de regionale stroomnetwerken, die eigendom zijn van de distributiebedrijven, een natuurlijk monopolie. Enkele distributiebedrijven, zoals het Utrechtse Remu, zijn al verkocht aan buitenlandse partijen, maar zonder netwerken wat de PvdA betreft. "Zolang niet duidelijk is hoe de markt zich ontwikkelt, moeten de netwerken van de overheid blijven."

Zie ook:

Altijd stroom in cellen en bij politici (22 januari 2001)
Californiërs lijdzaam onder stroomuitval (21 januari 2001)
Californië roept noodtoestand uit (18 januari 2001)
Nachtmerrie Californië (18 januari 2001)
Pc-makers in het donker (18 januari 2001)
Stroom ook buiten Californië risico (12 januari 2001)

( a d v e r t e n t i e s )