PRESIDENT POETIN leert snel. Tijdens de mislukkende reddingsoperatie bij de Koersk liet hij de voorlichting over aan in Sovjet-misleiding gestaalde kaders. Zelf gaf hij toen de voorkeur aan een verblijf aan de zuidkust. Bij de ramp met de Moskouse tv-toren heeft hij voor een ander scenario gekozen: hij schaarde zich onmiddellijk aan de kant van de critici.

"Dit laatste ongeval toont de staat waarin onze vitale installaties verkeren en de staat waarin ons land als geheel verkeert", zei het staatshoofd. Op zichzelf kan bij zo een algemene verklaring een vraagteken worden gezet. Ongelukken tonen doorgaans de uitzondering en niet de regel. Maar aangenomen mag worden dat Poetin inmiddels weet waarover hij praat: de ondergang van de Koersk en de brand in de Ostankino-toren zijn geen incidenten, maar laten een werkelijkheid zien waarvan nog meer rampen zijn te verwachten.

Elf jaar na het begin van de ontmanteling van het Sovjet-imperium ligt het voor de hand oorzaken voor tegenslagen in die afgelopen periode te zoeken. Er was als gevolg van de opeenvolging van crises onvoldoende geld om het nodige onderhoud te verrichten en als gevolg van onderbetaling en moreel verval was er onvoldoende plichtsbesef bij het personeel. Als dat een afdoende verklaring zou zijn, zou met een sterke man aan het roer die schoon schip maakt een wending aan de Russische fortuin kunnen worden gegeven. Discipline en inzet zouden de bouwstenen zijn waarmee een nieuw Rusland wordt opgetrokken. En, verrassenderwijs, zo een sterke man staat gereed om aan de slag te gaan: Poetin.

IN WERKELIJKHEID kan het Sovjet-tijdperk niet buiten beeld blijven als gezocht wordt naar de oorzaken "van de staat waarin ons land als geheel verkeert". Te meer niet, omdat, zoals de afwikkeling van de ramp met de Koersk heeft bewezen, dat tijdperk nog niet overal en volledig tot zijn eind is gekomen. Dat de marine 'kameraad' als aanspreektitel hanteert en ook andere symbolen van het verleden niet heeft afgezworen, behoeft niet meer dan symboliek te zijn. Maar de bewuste desinformatie in de eerste fase van de ramp, de aanvankelijke weigering buitenlandse hulp te aanvaarden en de miserabele behandeling van de familieleden van de bemanning refereerden alle rechtstreeks aan de gebruiken en gewoonten van weleer.

Er is in Rusland dus meer nodig dan discipline en inzet om de problemen te boven te komen. De laatste leider van de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov, had al begrepen dat openheid en openstaan voor kritiek uit de samenleving (glasnost) noodzakelijke voorwaarden waren om het vastgelopen systeem van de commando-economie en de nomenklatoera te vervangen door iets anders. Poetin is daarentegen zijn ambtsperiode begonnen met intimidatie van de media die het waagden hem en zijn regering te kritiseren. Maar de tragedie met de Koersk heeft tot gevolg dat de sluizen van de kritiek niet meer te sluiten zijn. Niet eerder heeft de Russische pers zoveel vrijheid genomen.

ALS HET DE president ernst is met zijn zorg over de staat van het land zal hij niet opnieuw moeten proberen die vrijheid in te perken. De problemen waarmee Rusland wordt geconfronteerd, hebben te maken met verarming, fouten en nonchalance, maar zeker ook met de overgeleverde afweerhouding van bestuurders die geen toezicht en geen kritiek velen en die zich gehoorzame onderdanen in plaats van kritische burgers wensen. Discipline en inzet kan slechts een overheid vragen die haar eigen handelen overlevert aan het publieke debat.

Zie ook:

Poetin gaat naar Moermansk (22 augustus 2000)
Berging Koersk moeilijk, gevaarlijk en heel duur (22 augustus 2000)
Op bijltjesdag begint het Kremlin al de operatie schadebeperking (22 augustus 2000)
Duikers: geen overlevenden in Koersk (21 augustus 2000)
Russen zonder apparatuur, duikers te laat (21 augustus 2000)
Poetin somber over lot 'Koersk' (19 augustus 2000)
Kapitein ontkent botsing 'Koersk' (19 augustus 2000)
'Koersk botste met Russisch schip' (18 augustus 2000)
Koersk herbergt schat aan geheimen (17 augustus 2000)
In Moskou domineren de oude reflexen (17 augustus 2000)
Reddingspoging Koersk mislukt (16 augustus 2000)
Onder water komt het aan op kalmte (16 augustus 2000)
Bemanning Koerksk kàn nog ontsnappen (15 augustus 2000)
Kernonderzeeër Russen ligt defect op bodem van zee (14 augustus 2000)

( a d v e r t e n t i e s )