Massaal zijn de Syriërs de afgelopen dagen gereisd naar Qardaha, geboorteplaats en laatste rustplaats van president Hafez al-Assad. "Jij zult altijd in onze harten blijven, o Hafez."

Door onze correspondent JORIS LUYENDIJK

DAMASCUS, 17 JUNI. Dik vier uur hebben de circa vijftig werknemers van de Syrische staatsfabriek van textiel Al-Marzja uit Damascus er op zitten, en zo dadelijk wacht hen opnieuw vier uur. Maar nu mogen ze even uit hun gecharterde Happy Travel-bus, want ze zijn in Qardaha, de machtsbasis, de geboorte- en sinds dinsdag de laatste rustplaats van wijlen Hafez al-Assad, dertig jaar de president van Syrië. Allen kijken serieus, terwijl ze de heuvel beklimmen naar de praalgraf waar eerder Assads zoon Basel werd begraven, en de Leider Voor Eeuwig nu ook is bijgezet. Velen dragen identieke houten borden met posters van de overledene. Gesprekjes lopen direct vast in de formuleringen die overal in Syrië op dit moment op spandoeken, in de krant en op televisie worden verspreid: "Onze pijn is groot, maar onze hoop - op zoon en opvolger Bashar - ook. De grootste leider, meneer de president, is in de hemel. Jij zult altijd in onze harten blijven, o Hafez."

Aangekomen worden de vijftig textielarbeiders efficiënt en met straffe hand naar het bewierookte graf geleid, een enkeling kust het marmer, de meegebrachte rouwkrans gaat bij de andere honderden bloemstukken, en dan staan ze weer buiten. Acht uur reizen voor twee minuten, is dat het waard op je enige vrije dag in de week? Buiten gehoorsafstand van de rest haalt een hunner de schouders op: "Het is toch een reisje." Dan loopt hij snel door, naar de vrijwilligers beneden die met betraande ogen aan alle rouwenden een gratis blikje lokale Double Cola uitdelen: "Allah ontferme zich over hem."

Honderdduizenden Syriërs maakten de afgelopen dagen de gang naar Qardaha, een klein plaatsje in het berggebied aan de Middellandse Zee. Een kwart van de beroepsbevolking werkt in Syrië voor de overheid, en voor hen was de tocht geen vrije keus. Voor velen van hen was het bovendien een weerzien, want zeker sinds de dood van zoon en beoogde opvolger Basel in 1994, is Qardaha meer dan ooit uitgebouwd tot een plek voor nation building. Schoolkinderen bezoeken zeker eenmaal per jaar verplicht het graf. Het is een reusachtig mausoleum met christelijke en islamitische architectuur, zo kenmerkend voor de alawitische minderheid waarvan de Assads deel uitmaken, en poogt een verbinding te leggen met de andere grote en belangrijke graven in Syrië. Dat van de succesvolle bevechter van de kruisvaarders, Saladin, dat van Johannes de Doper en dat van de shi'itische heilige Hussein in Damascus.

Zoals Qardaha de methodiek van Assads heerschappij illustreert, namelijk patronage, zo belichaamt dit enorme mausoleum de legitimering ervan. Want de christelijke zowel als islamitische elementen in de architectuur moeten onderstrepen wat Assad zag als zijn grootste verdienste: stabiliteit in het land, door handhaving met harde hand van de seculiere staat waarin iedereen godsdienstvrijheid heeft die andere gelovigen dezelfde vrijheid gunt. Dit is steeds uitzonderlijker in de Arabische wereld waar staten een conservatieve uitleg van de islam in de wetgeving een steeds grotere plaats geven en die ook steeds dwingender opleggen.

Angst voor sectarisch geweld, zeggen waarnemers in Damascus, heeft Hafez al-Assad een zekere mate van steun opgeleverd, die zijn opvolger Bashar voorlopig erft. "Ze weten hier ook wat er in Algerije is gebeurd", zegt een Westerse diplomaat. "En in Libanon".

Qardaha zelf ziet de toestroom rustig aan. Bij Assads geboorte in 1930 was hier geen stromend water, medische zorg, onderwijs of andere basisvoorziening. De bewoners konden geen zout betalen en moesten hun brood zouten met water uit de zee, twintig kilometer verderop. Hafez leerde als een van de eersten in het dorp lezen en schrijven. Zeventig jaar later zijn de bewoners van Qardaha in goede doen. Hun Ibn Al- Balad, jongen van het dorp, heeft hun bedacht met een sportcomplex, wijde avenues inclusief luxe straatverlichting en zelfs een vliegveld dat door de wekelijkse vlucht naar Tunesië internationaal mag heten. De flats zijn opgetrokken uit dure materialen waarbij zelfs geld was voor frivole schoorstenen. Er omheen staan de villa's van de honderden die Assad naar Damascus haalde en als vertrouwelingen op cruciale posten in zijn regime zette. In het immer corrupte Syrië hebben zij het zich goed laten smaken, de Mercedessen rijden af en aan. Anders dan in de rest van Syrië zijn de winkels in Qardaha nog dicht, en zijn de huizen in de hoofdstraat tot ooghoogte zwart gespoten. Overal, maar dan ook overal, hangen posters van de Assads. En overal is leger en politie te zien. De gevreesde Republikeinse Garde bewaakt de huizen van de leden van de familie van Assad die nog in Qardaha wonen. De militaire aanwezigheid heeft twee doelen: om eventuele onderlinge alawitische fricties binnen de perken te houden, en om eventuele externe vijanden af te schrikken. Indien Bashar zijn belofte van meer democratisering zou waarmaken en dus ook meer ruimte zou geven aan de sunnitische meerderheid, zullen de alawieten van Qardaha dan hun machtspositie zonder verzet opgeven? Een oppositieleider in Damascus die zijn halve familie verloor aan de geheime dienst zegt: "We leven in Syrië nu 35 jaar onder alawitische bezetting. Sinds de coup van 1965 regeren ze ons zoals ze ook elkaar voorheen overheersten, met bruut geweld en intimidatie. Bashar staat het verst van die cultuur af. Hij is onze enige hoop op een vreedzame overgang."

Zie ook:

Dood van Assad is winst voor Arafat (14 juni 2000)
Hafez al-Assad in de hemel der onsterfelijken (13 juni 2000)
Nieuwe rol van Bashar al-Assad (34) nog onduidelijk
Barak: Israel blijft streven naar vrede met Syrië
Syrische president Assad overleden

( a d v e r t e n t i e s )