DE FRACTIELEIDERS van PvdA en VVD blijven van elkaar houden. Nadat de sociaal-democraat Melkert op het PvdA-congres anderhalve week geleden de deur voor Paars-3 openhield, heeft gisteravond zijn collega Dijkstal een vergelijkbare intentieverklaring afgegeven. Volgens Dijkstal is de PvdA dermate "geliberaliseerd" dat een coalitie voor de derde maal mogelijk wordt. De PvdA is volgens hem geen partij meer van etatistische potverteerders, maar heeft oog gekregen voor spaarzaamheid en marktwerking. De sociaal- democraten noemen dat retorisch 'de derde weg'. "Maar je kunt het ook gewoon liberalisering noemen", aldus Dijkstal. De VVD-leider heeft gelijk en keert zich hiermee tegen zijn voorganger Bolkestein die op gezette tijden juist welhaast apocalyptische regressie voorspelt en de liberalen daarop aanspoort tot strijdbaarheid.

De PvdA heeft de afgelopen tien jaar inderdaad een metamorfose doorgemaakt en het einde van dat proces is nog niet in zicht. Weliswaar zijn er meningsverschillen over bijvoorbeeld de besteding van de economische groei en de daaraan gepaarde 'meevallers' voor de schatkist, over de hoofdlijnen zijn de tegenstellingen overzichtelijk. Ook over de nieuwe vreemdelingenwet zoekt men bij voorkeur naar consensus.

Precies daarom voelt de PvdA zich steeds ongemakkelijker. Terwijl de VVD onder leiding van Dijkstal nauwelijks een vin verroert, probeert de PvdA zich manmoedig te profileren als een partij die weldegelijk ook ideeën heeft die de alledaagse praktijk overstijgen. Daar slagen de sociaal-democraten amper in. Dat ligt voor de hand. Mede dankzij de economische groei kunnen de meeste keuzes in Nederland uitmonden in een compromis. Bovendien is het culturele klimaat zodanig gepolitiseerd, dat de publieke meningsvorming zich merendeels buiten de oevers van de geijkte kanalen voltrekt.

NAGENOEG ALLES draait nu derhalve om de leiders die de partijen naar voren schuiven. Vooral voor de PvdA is die kwestie urgent. De kans dat premier Kok een derde termijn ambieert, is niet zo groot als zijn kiezers denken. Kok laat zo nu en dan doorschemeren dat hij het nog niet weet. Zo heeft hij partijvoorzitter Van Hees niet de mond gesnoerd, toen zij pleitte voor een 'kopgroep', maar slechts sceptisch bejegend. Het effect was hetzelfde, de nuance was niettemin indicatief. Ook anderszins lijkt Kok bezig met 'afbouwen', zoals het in sportjargon heet. Als hij nog één keer in zijn werkzame leven iets anders wil doen voor de publieke zaak - binnen óf buiten Nederland - kan hij hoe dan ook niet te lang meer wachten.

De opvolging van Kok wordt in de PvdA zoveel mogelijk genegeerd. De ervaringen met Den Uyl, wiens potentiële ergfenamen één voor één sneuvelden voordat het zover was, hebben de partij wijzer gemaakt. Maar het moment waarop er knopen moeten worden doorgehakt, dient zich een keer aan en altijd op een onhandig moment. VVD-leider Dijkstal is zich daarvan bewust. Vandaar zijn wurgende sympathiebetuigingen aan het adres van de 'nieuwe' en 'moderne' sociaal-democratie. Vanuit een leunstoel kan hij wachten op de fouten van Melkert die geen gebrek heeft aan politieke ambities en intellectuele vaardigheden, maar het persoonlijke charisma mist dat meer en meer bij leiderschap hoort.

De VVD heeft het initiatief. De PvdA zit in het defensief. De zwakte van het CDA houdt beide partijen vooralsnog in evenwicht. Maar het blote feit dat Dijkstal zich uitspreekt voor Paars-3 betekent op zichzelf allerminst dat zo'n coalitie er ook onvermijdelijk komt.

Zie ook:

PvdA-congres beslist weinig en houdt coalitie-opties open (29 mei 2000)

( a d v e r t e n t i e s )