Een relatie zorgt voor geluk en tevredenheid. Maar relaties hebben ook zo hun nadelen en goed alleen kunnen zijn heeft specifieke voordelen.

Ellen de Bruin

ER ZIJN WAARSCHIJNLIJK weinig dingen zo goed voor de gezondheid als een vaste relatie. Neem er ook één! Mensen die samenwonen of getrouwd zijn, leven gemiddeld enkele jaren langer dan alleenstaanden ook als rekening wordt gehouden met inkomen, opleiding en gedrag dat gezondheidsrisico's oplevert, zoals roken. In een onderzoek in een Londens ziekenhuis, vijf jaar geleden, bleken alleenstaanden minder snel te genezen dan mensen met een vaste partner. Alleenstaanden plegen vaker zelfmoord, werkloze alleenstaanden raken vaker aan de drank, alleenstaande studenten raken vaker aan de drugs, en alleenstaanden in het algemeen hebben vaker wisselende seksuele contacten en natuurlijk niet altijd op een veilige manier.

Bovendien worden mensen er blij van, van een relatie. Er is geen andere factor die in onderzoek zo vaak blijkt samen te hangen met geluksgevoelens en tevredenheid met het leven. Dat komt voor een deel doordat mensen in-en-in-sociale wezens zijn. Uit onderzoek waarbij mensen een aantal keer per dag op vaste tijdstippen moesten opschrijven wat ze aan het doen waren en hoe ze zich voelden, bleek dat ze vrolijker werden zodra ze gezelschap kregen.

De Amerikaanse psychologen Roy Baumeister en Mark Leary schrijven dat toe aan de need to belong: een elementaire behoefte om langdurige relaties aan te gaan met mensen op wie je kunt rekenen en met wie je vaak leuke dingen kunt doen. Met een vaste partner ben je dan al grotendeels binnen. Die is vaak beschikbaar als gezelschap, en kan, doordat hij of zij je intiem kent, ook steun bieden bij problemen die je niet zomaar aan iedereen vertelt. En alleen al het onder woorden brengen van je problemen blijkt goed te zijn voor zowel de geestelijke als de lichamelijke gezondheid.

Reden genoeg, zou je zeggen, voor alleenstaanden om eindelijk eens die verzuchting van moeder of oma ter harte te nemen en op zoek te gaan naar die ene. Maar dat is toch een te snelle conclusie. Dat een slechte relatie iemand meer kan schaden dan een goede relatie aan goeds kan doen, wordt met name de laatste vijf à tien jaar door steeds meer wetenschappers erkend. Het wetenschappelijk onderzoek naar liefdesrelaties heeft zich grappig genoeg analoog ontwikkeld aan de manier waarop relaties zich zelf ontwikkelen. In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw richtte het zich met name op de redenen voor mensen om een bepaalde partner te kiezen. In de jaren zeventig kwam daar de vraag bij wat liefde nu eigenlijk is, welke soorten je hebt en hoe acute, gepassioneerde verliefdheid geleidelijk aan kan veranderen in een diepe, meer op vertrouwdheid en vertrouwen gebaseerde liefde. Pas in de jaren negentig verschoof de aandacht van de onderzoekers naar de nare dingen die mensen elkaar in een relatie kunnen aandoen zoals het in een relatie ook een tijd duurt voordat mensen zich beginnen te ergeren als hun partner de wc-rol verkeerd om ophangt.

Dat liefde en haat dicht bij elkaar kunnen liggen en dat we degenen van wie we het meest houden het meest pijn kunnen doen uit het recente onderzoek blijkt dat zulke clichés allemaal waar zijn. Relatie-gerelateerde problemen horen tot de belangrijkste redenen waarom mensen psychische hulp zoeken. Echtelijke spanningen kunnen op den duur leiden tot hartproblemen en aantasting van het immuunsysteem. En zelfs als partners elkaar het leven niet extreem zuur maken, blijkt nog dat ze beleefder zijn tegen vreemden dan tegen hun eigen echtgenoot. De sociale smeerolie van de etiquette is een van de eerste dingen die in de huiselijke sfeer achterwege worden gelaten. En het is moeilijk om aan zulke negatieve patronen te ontsnappen. Dat mensen in de loop der tijd minder moeite voor elkaar gaan doen, valt bijna niet te vermijden, betoogt psycholoog Rowland Miller van de Sam Houston State University in Texas. Zodra we weten dat we op iemands goedkeuring kunnen rekenen, gaan we er vanzelf minder moeite voor doen om die te krijgen. Het is een vorm van energiebesparing die te vergelijken is met blind typen: als het allemaal goed loopt, ga je niet meer nadenken met welke vinger je de A ook alweer moet aanslaan. Daar komt nog bij dat je partner degene is die de beste wapens in handen heeft om je te verwonden. Hij of zij kent je zwakke plekken en kan je daar dus treffen, al dan niet met opzet.

Uit een aantal onderzoeken waarin mensen gedurende enkele jaren regelmatig over hun relatie werden ondervraagd, blijkt dan ook dat ze die vanaf het begin alleen maar minder leuk vonden worden. Er was hooguit een piek te zien bij het moment waarop de kinderen net het huis uit zijn. Of bij het heden, omdat mensen makkelijker toegeven dat ze vroeger ongelukkiger waren dan ze nu zijn, maar de algemene tendens is toch een neergaande lijn.

Dat hoeft overigens niet zo dramatisch te zijn als het op het eerste gezicht lijkt. Mensen zijn nu eenmaal geneigd om hun partner in het begin van de relatie door een wel erg roze bril te bekijken. De tien-plus die ze hem of haar aanvankelijk geven mag dan in een zeven-en-half veranderen; mensen beschouwen hun eigen relatie gemiddeld nog altijd als beter dan relaties die andere mensen hebben, zo bleek uit onderzoek door Paul van Lange van de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Maar om te profiteren van de voordelen van een relatie voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid is het wel van belang dat de aanvankelijke wilde passie geleidelijk aan in een diepe vriendschap verandert. Sociale steun draagt namelijk meer bij aan gezondheid en geluk dan intimiteit, zo vond de Amerikaanse psycholoog Harry Reis van de Universiteit van Rochester een paar jaar geleden. Bovendien blijkt dat, naarmate een relatie hechter wordt, andere relaties zoals vriendschappen minder belangrijk worden. Als de steun van je partner gaandeweg de relatie dus ook nog zou verminderen, zou je netto minder social support overhouden dan vóór de relatie. Dan geldt inderdaad: beter geen vaste relatie, dan een slechte.

Want geen relatie is ook nog steeds een optie steeds meer mensen kiezen voor een tijd alleen. Maar hoe zit dat dan met hun behoefte aan langdurige verbintenissen met anderen, die need to belong? Je kunt je afvragen of mensen die niet ook kunnen vervullen met hulp van een aantal echt goede vrienden, zeker als het toch voornamelijk sociale steun is waar het om gaat en niet intimiteit. En als het aantal alleenstaanden in de maatschappij blijft toenemen, en daarmee het belang van vriendschappen, zouden vrienden op den duur wel eens belangrijker voor geluk en gezondheid kunnen gaan worden dan vaste relaties. Wetenschappelijk onderzoek dat een dergelijke trend aantoont is er op dit moment niet, maar in een enquête gaven de lezers van het AD Magazine eind vorig jaar aan vrijheid belangrijker te vinden dan het hebben van een partner. Vrienden stonden op een gedeelde derde, seks op een gedeelde vierde plaats.

En anders is er nóg een alternatief: leren gelukkig te worden van alleen zijn. Psychiater Anthony Storr, auteur van Solitude, A return to the self (1988), betoogt dat de psychologie het belang van relaties altijd zwaar heeft overschat, onder invloed van het psychoanalytische denken. Volgens hem is het wel prettig voor mensen om contact te hebben met anderen, maar is het daarnaast van groot belang dat ze regelmatig alleen zijn, omdat dan juist allerlei creatieve talenten tot bloei kunnen komen. Wie goed alleen kan zijn, aldus Storr, kan een zeer gelukkig leven leiden en tevens grote hoogten bereiken op creatief gebied. Hij geeft een aantal levensbeschrijvingen van grote denkers en kunstenaars die alleen leefden onder wie Newton, Wittgenstein, Richard Strauss om zijn standpunt te onderbouwen.

Het moet de moderne happy single als muziek in de oren klinken.