Westen heeft een Balkanmonster gecreëerd

Dragan Velikic

Wie het monster van Frankenstein de schepping van Frankenstein noemt, heeft zowel gelijk als ongelijk. In werkelijkheid had het monster helemaal niets gemeen met de schepping van Frankenstein. Doctor Frankenstein had een heel ander wezen willen maken, een mooi en intelligent, gevoelig en vlijtig wezen, dat altijd meewerkt en altijd tevreden is. Zijn poging mislukte, want in plaats van het gezochte schepsel ontstond een wezen dat alles in zich droeg wat hij niet wenste. Zijn experiment werd een volslagen debacle.

Het paradoxale `monster van Frankenstein' vormt als het ware een blauwdruk van het regime van Miloševic. Hij is alles wat het Westen niet wilde creëren. En alles wat hij wel is, is door het Westen in een lange reeks blunders tot stand gebracht. Want aanvankelijk zag het er allemaal uit zoals in de roman over Frankenstein – goed voor de doctor, goed voor het Westen. Miloševic werd vertroeteld, steeds gesteund en bemoedigd, beschermd en verdedigd. Een paar voorbeelden.

De eerste tanks van Miloševic' oorlogsmachine verschenen in 1990 in Belgrado, niet in Slovenië. Het leger verschafte zich toegang tot de gebouwen van alle onafhankelijke media. Dagenlang bleven de tanks in de straten van de Servische hoofdstad. Wegens de avondklok waagden wij ons niet aan omzwervingen in de stad. Aan het eerste grote oproer tegen Slobodan Miloševic, dat in Belgrado begon, is ook meteen een einde gemaakt, met tanks. Nergens heeft iemand een mond opengedaan, niemand heeft tegen die brutale inbreuk op de rechten van de mens – de eerste van een reeks – zijn stem verheven. Een jaar later demonstreerden in Belgrado 500.000 mensen tegen het regime van Miloševic en de oorlog in Kroatië. Een half miljoen mensen is onvoorstelbaar veel voor een stad die toen anderhalf miljoen inwoners telde. En weer trad het leger op, maar met een klein verschil: demonstranten werden niet meer alleen gevangengezet, velen werden ook om het leven gebracht. Tot 1999 was het jaar in jaar uit hetzelfde: reusachtige demonstraties, leger en politie op straat, tanks in Belgrado, doden in Belgrado, geweld in Belgrado. En wat ook nooit veranderd is: niemand buiten Joegoslavië heeft op grond daarvan ooit enig optreden tegen Miloševic geëist.

Telkens als in Servië en Joegoslavië verkiezingen werden gehouden – en dat gebeurde vaak – achtte het Westen het niet opportuun de oppositie te steunen. Integendeel, steeds was uitgerekend Miloševic de man die gesteund werd, omdat hij – volgens de onzinnige logica van het Westen – als enige instond voor het akkoord van Dayton of enig ander akkoord. En zo ging het Westen van akkoord naar akkoord stilzwijgend voorbij aan de tanks en de doden in Belgrado. Misschien dat zich juist door dat stilzwijgen in Belgrado enkele veranderingen hebben voorgedaan: van jaar tot jaar slonk het aantal demonstranten telkens met 100.000. Uit Belgrado trokken juist zij vertwijfeld naar het Westen die de hoop hadden opgegeven dat het Westen zou helpen het regime van Miloševic ten val te brengen. Die val wil de NAVO nu met bommen bewerkstelligen. Op die manier meent het Westen met zijn eigen gedrocht te kunnen afrekenen. Sinds dat duidelijk is geworden, leven ook zij die niet wilden geloven dat Miloševic Servië in gevaar zou kunnen brengen, in de diepste vertwijfeling. Evenals alle stappen die het Westen eerder gedaan heeft is ook deze onzinnig, omdat het gedrocht er alleen maar sterker van wordt.

Maar in vergelijking met de vroegere stappen is déze speciaal monsterlijk omdat het als het ware een `Miloševic-stap' is, compleet met alle Miloševic-retoriek en alle gevolgen daarvan, beter bekend onder de namen `dood' en `sterven'. Nog een paar voorbeelden: ,,Met de aanvallen op Joegoslavië willen wij vooral duidelijk maken hoe vastberaden wij tegen agressie optreden'', zei Bill Clinton. Wat houdt die uitspraak eigenlijk in? Met deze agressie treden wij op tegen agressie, met de productie van dood protesteren wij tegen de productie van dood. Wij gaan nu een beetje doden om uiting te geven aan ons ongenoegen over het doden. Zoiets had Miloševic in feite ook kunnen zeggen, want met zulke uitspraken heeft hij zijn oorlogsmachine op gang gebracht en op gang gehouden. ,,Wij hebben Vukovar niet aangevallen, want wij verdedigen alleen maar de Serviërs in Vukovar tegen de aanvallen waaraan zij blootstaan.'' Of: ,,Wij hebben Sarajevo niet aangevallen, maar drie jaar lang de Serviërs in Sarajevo beschermd tegen de aanvallen waaraan zij blootstaan.''

Het gaat hierbij om twee structureel gelijksoortige vormen van retoriek, twee eendere manieren van optreden. Ze hebben dan ook dezelfde gevolgen: onschuldigen worden gedood, met politiek andersdenkenden wordt afgerekend. Zij worden aangehouden, verhoord en in voorlopige hechtenis genomen of gevangengezet, en met elke dag dat de bommen vallen wordt de kans groter dat zij allen om het leven zullen worden gebracht. Behalve dat de NAVO-aanvallen alle mensen met gelijke barmhartigheid de dood schenken, stellen zij hun creatuur in de gelegenheid met iedereen af te rekenen die hem had willen vernietigen. Dat illustreert nogmaals de onvoorwaardelijke steun aan Miloševic. In die steun komt ook het wezenlijke verschil tot uiting tussen dit verhaal, en het verhaal over Frankenstein en zijn monster.

Want hoe anders dan in die roman uit de negentiende eeuw, waarin het monster uiteindelijk te gronde gaat, verloopt de versie uit de twintigste eeuw! Niet alleen is het het monster gelukt Frankenstein voor zijn karretje te spannen, het heeft zich ook nog eens in Frankenstein getransformeerd, zich verdubbeld – ook de `doctor' is tot een monster geworden. Het Westen heeft zich gemaakt tot creatuur van het door hemzelf geschapen monster. Zoals alle cirkels heeft ook deze geen einde, maar zolang de Frankensteins deze kring doorlopen, sterven de onschuldigen: kinderen, vrouwen, mannen, zieken en gezonden, woningen en scholen, onderzoeksinstituten en bibliotheken, en in iedere bibliotheek de prachtigste boeken.

Dragan Velikic is schrijver. © Die Zeit