Kosovo Conflict

Nieuws

Achtergrond

Nasleep

Conflict

Vluchtelingen

Etnische zuivering

Internet en Media

Links

In de loop van de geschiedenis is de Balkan door Europa verwaarloosd en geminacht. Alleen als het schiereiland deel gaat uitmaken van de Europese beschaving kan het leven er terugkeren, meent Ismail Kadare. De neiging geen onderscheid te maken tussen beul en slachtoffer moet vaarwel worden gezegd.

Er zijn over het einde van het millennium al sombere voorspellingen gemaakt, maar wat zich dezer dagen op de Balkan afspeelt, gaat alle voorstelbare verschrikkingen te boven. In het hart van Europa wordt op een barbaarse manier een Europees volk door een buurland vernietigd. Deze uitroeiing, die doet denken aan Dzjengis Khan, Hitler en Stalin, wordt uitgevoerd met moordaanslagen, slachtpartijen en deportaties. Er ligt een ongezonde saamhorigheid aan ten grondslag die zich nu eens orthodox noemt, dan weer Slavisch of communistisch, en soms alledrie tegelijk.

In de hele wereld doet een nieuwe vorm van racisme opgeld. Bij sommige volken, die er zelf onder te lijden hebben gehad en door de Romeinen 'Slaven' werden genoemd, doet zich nu een proces van revanchisme voor van ongekende omvang. Dit verlangen van het slachtoffer om op zijn beurt de rol van de beul over te nemen, vormt een ernstige bedreiging voor de huidige beschaving als er niet duidelijk en zonodig met geweld een eind aan wordt gemaakt.

Het is misschien niet toevallig dat deze volkerenmoord wordt opgevoerd op de Balkan. De vraag is nu of de Balkan zich leent voor beschaving, of de Balkan geëuropeaniseerd kan worden. Deze vraag lijkt vandaag misschien achterhaald, maar is juist op dit moment noodzakelijk en van fundamenteel belang. De vraagstelling is namelijk precies gericht op de wezenlijke betekenis van de oorlog die het Atlantisch bondgenootschap nu voert.

Het Iberisch schiereiland, Italië en de Balkan zijn van doorslaggevende betekenis geweest voor het lot van dit continent. Het Iberisch schiereiland staat aan de basis van de grootste gebeurtenis van dit tijdperk: de ontdekking van Amerika. Daarmee vond in zekere zin een verdubbeling van de wereld plaats. Italië schonk de wereld de Romeinse beschaving. Het derde schiereiland heeft, via Griekenland, de hele westerse beschaving voortgebracht.

De Balkan heeft tegelijk de meeste problemen opgeleverd voor de moderne wereld. Het lijkt wel of het gebied compensatie verlangt voor de kennis die het de wereld vroeger zo rijkelijk geschonken heeft en waar - zo meent men zelf - te lang niet naar is omgekeken.

De Balkan is door Europa inderdaad vaak verwaarloosd en geminacht. Europa heeft haar aandacht ervan afgewend, vooral tijdens de vijf eeuwen van Ottomaanse overheersing. Het waren dichters die, met Lord Byron aan het hoofd, getroffen als ze waren door het treurig lot van de Grieken, de Albanezen, de Roemenen en de Zuid-Slaven, de alarmklok luidden om daarmee de aandacht van de wereld voor deze volken te vragen. Ondertussen hadden zich dikke lagen opgehoopt in het geheugen van deze volken. Geïsoleerd en afgescheiden van de rest van het continent, ontwikkelden ze allerlei waanideeën, mythes en legendes waar ze zelf in begonnen te geloven. Bovendien gingen ze er hun nationale ideologische grondslagen op baseren.

Op dit grote schiereiland liggen de overblijfselen begraven van drie grote imperia: het Romeinse, het Byzantijnse en het Ottomaanse rijk. Alsof de lappendeken van volken, talen, religies en culturen nog niet genoeg was. In bepaalde periodes kunnen overblijfselen een belangrijke rol spelen in het leven van volkeren. Daardoor komt het dat de mensen in dit gebied, in plaats van blij te zijn met het licht van de vrijheid, onderling solidair te worden, gezamenlijk aan het werk te gaan om de gevolgen te herstellen van de ellende die ze hebben ondergaan, vaak uit alle macht het tegenovergestelde deden en zich blind op elkaar stortten, in naam van de waanideeën die ze elk in hun afgeslotenheid hadden gesmeed. Zo begingen ze nogal wat stommiteiten waardoor ze een slechte naam kregen en waarmee ze de irritatie van Europa en de rest van de wereld opwekten.

Er ontstonden over de Balkanvolken allerlei spreuken en zegswijzen die vooral de nadruk legden op hun onwil serieus iets te doen aan de oplossing van een probleem. Goed gevonden was de uitspraak van Churchill: ,,De Balkanlanden produceren meer geschiedenis dan ze verbruiken.'' Echter, als Churchill - die zoveel energie stak in de bescherming van de Europese beschaving - op Jalta zijn aandacht in plaats van slechts een paar minuten een paar uur had gericht op het lot van enkele Balkanvolken, dan zouden heel veel verschrikkingen ruim van tevoren voorkomen zijn geweest.

We hebben nog steeds te lijden van deze oude nalatigheid, van mooie woorden en salonpraatjes zonder fundamentele vaststellingen. Talloze essentiële feiten zijn nog steeds te weinig bekend. Natuurlijk hoeft niemand in Europa, in de Verenigde Staten, en zeker niet in de rest van de wereld, tot in detail de geschiedenis van de Balkan te kennen. Maar als er een zo ernstig conflict uitbreekt, dan moeten bepaalde elementaire aspecten van die geschiedenis beslist nog eens duidelijk worden gemaakt. Zo kan het bijvoorbeeld geen kwaad te weten dat het grootste volk op het schiereiland wordt gevormd door de Roemenen, en dat de vier anderen, de Grieken, de Serviërs, de Albanezen en de Bulgaren in aantal ongeveer even groot zijn. Met dat gegeven zou het onnodig zijn te denken dat Servië op de Balkan een groot land is en daardoor geroepen de rol van scheidsrechter te spelen, terwijl in werkelijkheid het aantal Serviërs maar een derde is van het aantal Roemenen.

Een dergelijke veronachtzaming van de feiten geldt voor alles wat de Balkan aangaat. Sommigen menen dat het schiereiland voornamelijk bevolkt wordt door Slaven, terwijl deze slechts een derde uitmaken van de 70 miljoen Balkanbewoners. Een dergelijk bedrog, indirect door de Slaven zelf verbreid, is in het verleden gebruikt als rechtvaardiging van het zogenaamde recht van Rusland in te grijpen op de Balkan, en het wordt nog steeds als argument aangevoerd. Om de geloofwaardigheid wat te verhogen, wordt de aanwezigheid van de Slaven valselijk gelijkgesteld aan de plaats die het orthodoxe geloof heeft, en ook wel aan de ruimte die wordt ingenomen door communistische regimes. Zodat voor degenen die niet al te lang bij de Balkanpuzzel willen blijven stilstaan, orthodox geloof, communisme en de Slavische gedachte versmelten tot een geheel dat de gestalte aanneemt van een 'geopolitiek monster', van het type dat ook wel in fabels voorkomt.

Als mystificatie al hoogtij viert op zulke zichtbare en concrete gebieden als geografie, politieke systemen en religie, dan kan men zich voorstellen hoe het staat met 'de geschiedenis' van de Balkan. Die is op een verschrikkelijke manier vervalst om etnische misdaden aan te moedigen en te rechtvaardigen.

Het grootste schiereiland van Europa zou beslist niet zo'n sinister lot hebben gekend, als het eerder de aandacht had gekregen van het continent. Onverschilligheid leidt tot miskenning, en nog iets verder komt daar een oude kolonialistische mentaliteit uit voort, de mentaliteit van de veroveraar die vanuit zijn luxe zetel het schouwspel gadeslaat van 'volken die met elkaar vechten om wat prullen'.

Het tijdperk van het christendom is ook met zo'n tragische daad van onverschilligheid begonnen, toen Pontius Pilatus zijn handen in onschuld waste tijdens de berechting van Jezus Christus. Niet bekend is wat de inhoud was van het geheime rapport dat Pontius Pilatus naar de Romeinse Senaat moest sturen om melding te doen van onder andere de problemen in Palestina. Dat rapport is verloren gegaan maar door de overlevering is het befaamde gebaar ervoor in de plaats gekomen, dat beter dan wat ook aangeeft wat de houding was van de Romeinse consul. Na de kruisiging is dat gebaar in de wereldgeschiedenis veelvuldig herhaald. Een dergelijke pseudo-onpartijdigheid die beide partijen veroordeelt, de neiging geen onderscheid te maken tussen de beul en het slachtoffer om te laten zien dat men alleen maar als toeschouwer het verloop der dingen bijwoont, is en blijft een heel gemakkelijke houding. Maar eigenlijk is het de meest schijnheilige. Onder het mom van rechtvaardigheid wordt geprobeerd te verhullen dat een misdaad alle steun krijgt.

Het gebaar van Pilatus wordt vandaag de dag nog steeds nagedaan in het conflict over Kosovo. Heel de wereld kan zien dat tot de tanden bewapende Serviërs tegenover een weerloos volk staan dat zijn bestaan vernietigd ziet worden. Desondanks zijn er nog genoeg die ,,beide partijen veroordelen''. Zo is er een soort symmetrie in misdadigheid opgesteld waarbij het neutraliseren van Servische politiemensen door het Kosovaars verzet op hetzelfde niveau wordt geplaatst als het vernietigen van een heel volk. Massamoorden als die in Racak zijn in twijfel getrokken, waarbij argumenten naar voren zijn gebracht als de verplaatsing met een paar meter naar links of naar rechts van enkele lijken. Alsof dat ook maar iets zou kunnen afdoen aan de feiten. Alsof de slachtoffers geen menselijke wezens waren die echt dood zijn gemaakt, maar toneelspelers die net deden alsof ze dood waren. Dergelijk gedrag is terug te vinden bij de recente communistische manifestaties, die zich hoofdzakelijk richtten op het veroordelen van de NAVO- bombardementen, maar die vrijwel volledig zwegen over de genocide op een heel volk. Zo'n opzettelijke doofheid en blindheid, in een tijd waarin geprobeerd wordt een nieuw Europa tot stand te brengen, is werkelijk verontrustend.

Om de Servische misdaden te rechtvaardigen worden alle mogelijke formuleringen uit de la getrokken, zoals 'onaantastbaarheid van de grenzen', 'schending van de soevereiniteit van een staat'. Beseffen deze verdedigers van de misdaad dan niet dat door het aanrichten van één bloedbad onder kinderen een staat al elke legitimiteit verliest? Welnu, in Kosovo is het vermoorden van vrouwen en kinderen voor de Servische onderdrukkingsmachine barbaars routinewerk.

Door op de Balkan militair in te grijpen hebben de Europese NAVO- bondgenoten een nieuwe bladzijde opgeslagen van de geschiedenis van de wereldbeschaving. Ze zijn deze oorlog niet begonnen omwille van olie, zoals in het verleden wel als beschuldiging is geuit, noch omwille van andere materiële belangen, maar omwille van een principe. Het principe van de bescherming van de rechten en het bestaan van het meest benadeelde volk van dit continent. Dáármee wordt Europa het Europa van mensen. Europa toont een nieuw programma. Europa verstopt zich niet meer. Het is in staat misdaad te bestraffen.

Met deze daad wordt door Europa iets nieuws tot stand gebracht, en voor zo'n daad geldt altijd dat ze niet in vrolijkheid maar in pijn wordt volbracht. Nieuwe bladzijden van de geschiedenis worden niet opgeslagen op kermissen en banketten, maar in dramatische omstandigheden als deze.

De vraag die ik eerder stelde, was of de Balkan geëuropeaniseerd kan worden. Het enige antwoord zou moeten zijn dat dat niet alleen kan, maar dat het ook moet. De eerste reden is dat de Balkanlanden de binnenplaats vormen van het huis van Europa, en in geen enkel huis kan er vrede zijn als er gevochten en gemoord wordt op de binnenplaats.

De tweede reden is dat de geweldige hoeveelheid menselijke energie, die vaak in negatieve zin wordt gebruikt, kan en moet worden in dienst gesteld van het leven in dit gedeelte van de wereld. Maar om te zorgen dat het leven op de Balkan terugkeert, is het noodzakelijk dat daar voorgoed vrede komt.

Op de rand van het nieuwe millennium is het steeds wenselijker dat de mensheid opnieuw aan gewetensonderzoek doet. Het is noodzakelijk dat een heel oud soort misdaad wordt uitgedreven. Het is de misdaad die het oude Griekenland tegen een ander volk beging, de Trojanen, en waardoor via de literatuur de Griekse beschaving zo'n geweldig hoge vlucht heeft genomen waar we vandaag nog dankbaar voor zijn. Helaas zijn dergelijke gevallen in de geschiedenis uiterst zeldzaam.

Na de Tweede Wereldoorlog hebben de Duitsers ook een dergelijke uitdrijving verricht, en zo hebben ze hun plaats in de Europese familie weer ingenomen. Andere landen zijn nog lang niet zover.

Kort na de val van het nazidom kwamen zeven volken in Centraal- en Oost- Europa onder het juk van het Sovjetcommunisme. Zware verliezen en immens lijden waren het gevolg van deze onderdrukking. Maar nog steeds is er geen teken van spijt te bespeuren aan de kant van de onderdrukkers. Integendeel, steeds vaker klinkt de roep om herstel van het Rijk, om terugkeer dus van de stalinistische misdaden. Precies dit soort misdaden vormt een bedreiging voor het Westen, en daarmee ook voor het liberale Rusland zelf.

Op de Balkan staan nu twee werelden lijnrecht tegenover elkaar. Bij zulke botsingen ziet het eruit alsof de democratische wereld de zwakste is en ontstaat de indruk dat het barbarendom gaat winnen. Dat komt doordat er helemaal niets gemeenschappelijks is tussen de twee wereldbeelden, het een dat respect heeft voor principes en het ander dat ze aan zijn laars lapt. Die indruk is echter slechts tijdelijk.

Plotseling staat nu het Albanese volk, vergeten door het continent, in het middelpunt van de aandacht van de wereld waarvan het zoveel had gedroomd. Geheel tegen zijn zin bevindt het Albanese volk zich in een ongekend heftige storm. Is er een wreder lot dan aandacht te krijgen en daarvoor te moeten betalen met een tragedie van zo'n omvang? Dit martelaarsvolk doet nu alle moeite om waardig en gelaten de last van deze tragedie op zijn gepijnigde schouders te dragen. Het mag door de wereld niet worden vergeten.

Ismail Kadare is Albanees schrijver.