Kosovo Conflict

Nieuws

Achtergrond

Nasleep

Conflict

Vluchtelingen

Etnische zuivering

Internet en Media

Links

De Russische bezetting van het vliegveld van Pristina toont aan hoe groot de impasse tussen de NAVO en Rusland is. Jonathan Eyal meent dat de huidige spanningen voorkomen hadden kunnen worden als de NAVO Moskou niet voortdurend tegen zich in het harnas had gejaagd.

Hoewel de impasse op het vliegveld van Pristina voortduurt, proberen zowel de NAVO als Rusland een rechtstreekse confrontatie te vermijden. Toch is duidelijk dat het gevecht om zeggenschap op de Balkan pas in zijn beginfase verkeert.

In de ogen van het Westen ging de Kosovo-oorlog over ethische normen in de internationale betrekkingen; Moskou ging het om invloedssferen. De confrontatie op het vliegveld is daarmee een treffen tussen twee visies op Europa en is voorlopig nog niet voorbij.

Al sinds het begin van de Kosovo-operatie wist het Westen dat het van Rusland fors verzet kon verwachten. De NAVO dacht dat daar overheen te komen zou zijn: voor een voldongen feit geplaatst zou Moskou weliswaar veel misbaar maken, maar er zou, vooral ook omdat de Russen westerse financiële hulp hard nodig hebben, niet zoveel gebeuren. Tot dusver kreeg het Westen gelijk. Op één opmerking van Jeltsin over een mogelijke "derde wereldoorlog" na, begrepen de Russen dat ze nog de meeste invloed op de Balkan te verwachten hadden van samenwerking met de NAVO, en niet van verzet daartegen. Wel school er een adder onder het gras: Moskou wilde enkele compromissen zeker stellen in kwesties die de NAVO als ononderhandelbaar beschouwde.

Achter de schermen ontwikkelde zich een ingewikkelde diplomatieke pas- de-deux. De spelregels waren vrij simpel: het Westen sloot telkens op papier een compromis, zorgde dat de Russen instemden met een gezamenlijk standpunt om prompt daarop Moskou op te schrikken met de mededeling dat Rusland volledig was gezwicht voor de eisen van de NAVO. De oorlogsdoelen van het Bondgenootschap waren voor Jeltsin onaanvaardbaar. Ze werden afgezwakt tot een gezamenlijk communiqué van de G8. Zodra Rusland ze had accepteerd, werd dit communiqué in het Westen voorgesteld als bevatte het de oorspronkelijke opstelling van de NAVO. Ruslands protesten tegen de internationale troepenmacht in Kosovo, ondergingen een dergelijke behandeling. Eerst hield de NAVO staande dat alleen zij troepen voor de vredesmacht zou leveren. Vervolgens erkende de NAVO dat ook Rusland en andere landen een rol toekwam, mits de NAVO het opperbevel kreeg. Na lange beraadslagingen werd men het eens over het beginsel dat de NAVO de 'kern' van de vredesmacht zou leveren, onder één bevelvoerder, maar dat die zou opereren in het kader van een VN-resolutie. De resolutie van de VN-Veiligheidsraad werd echter aanvaard krachtens hoofdstuk 7 van het VN-Handvest, dat dwangmaatregelen op de Balkan toestaat. De NAVO legde deze resolutie prompt uit als een blanco cheque die haar behalve het algehele bevel over de vredesmacht in Kosovo ook de bevoegdheid gaf het mandaat naar eigen inzicht te wijzigen door bijzondere voorwaarden te stellen aan de terugtrekking van de Joegoslavische militairen, door te dreigen met hervatting van de bombardementen.

De onderhandelingstactiek van de NAVO had aanvankelijk succes. Maar het Bondgenootschap heeft onderschat hoeveel waarde Moskou hechtte aan beïnvloeding van de ontwikkelingen op de Balkan. Tsjernomyrdin, Ruslands bijzondere onderhandelaar voor het gebied, kreeg in eigen land harde kritiek wegens zijn toegeeflijkheid jegens het Westen. Hij verdedigde zich door erop te zinspelen dat Rusland in de praktijk gedaan zou krijgen wat het formeel niet had verworven. De vele vaagheden en dubbelzinnigheden in vrijwel ieder diplomatiek document dat de afgelopen week is ondertekend, hebben Moskou slechts gesterkt in die overtuiging.

Voor Rusland is het van het grootste belang een eigen stukje Kosovaars grondgebied te bemachtigen. De vorming van een Russische sector biedt Moskou twee strategische voordelen. Het betekent een Russisch militair commando dat naast maar niet onder het commando van de NAVO opereert. De Russen zullen als gelijken worden behandeld en niet als aanhangsel van de NAVO. Verder is het, na de vorming van een Russische sector, ondenkbaar dat Kosovo onafhankelijk wordt zonder instemming van Moskou.

Voor de NAVO is de vorming van een Russische sector een ramp. Zelfs als Moskou meewerkt, zullen de vluchtelingen weigeren terug te keren naar een gebied waar de Russen de dienst uitmaken, terwijl de kans dat etnische Serviërs er hun toevlucht zoeken juist groot is. Het gevolg zou een feitelijke tweedeling van Kosovo kunnen zijn, iets wat alle westerse regeringen nu juist hadden beloofd te voorkomen. Maar omdat niemand de Russische eis met zoveel woorden wil afwijzen, is de NAVO teruggevallen op haar traditionele excuus. Onmiddellijk nadat de VN-resolutie was aanvaard, kondigde het Bondgenootschap aan dat het Kosovo in sectoren ging verdelen, elk onder bevel van een belangrijke lidstaat. De Russen werden uitgenodigd om mee te doen in een sector naar keuze, maar onder NAVO-voorwaarden en zonder gezag over een specifiek gebied.

Achteraf is duidelijk dat die tactiek onberaden was. Door voorafgaand aan overleg met de Russen een kaart van de sectorverdeling te publiceren, hoopte de NAVO Moskou voor een voldongen feit te stellen. Voor Moskou was de maat echter vol. En zo veranderde iets, wat nog maar een week geleden een grote triomf leek voor de samenwerking tussen Oost en West, plotseling in een militaire impasse van het soort dat we zo goed kennen uit de Koude Oorlog.

Nu beschikken de Russen, ondanks hun opmars, niet over de middelen om een zone in Kosovo te bezetten waar aanvallen van het NAVO is het probleem dat ieder nieuw akkoord zal worden beschouwd als ofwel een zwaktebod van de NAVO ofwel een belediging van de Russen. Een compromis zou kunnen worden gevonden in de vorm van een Russische enclave die onder Moskou's bevel staat maar geen gemeenschappelijke grenzen heeft met de rest van Servië. Dat zou het Kremlin tevreden stellen zonder tot een tweedeling van de provincie te leiden. Ook indien zo'n enclave aan alle kanten omgeven is door NAVO-eenheden zal zij echter het brandpunt van de Joegoslavische aanwezigheid in Kosovo worden, en een toevluchtsoord voor Joegoslavische troepen.

Het gebeurde versterkt het argument dat het Westen alleen respect heeft voor een machtig Rusland. Met een subtiele zet en tegen geringe kosten hebben de Russen hun claim op een invloedssfeer op de Balkan gevestigd. Moskou heeft geen imperialistische bedoelingen meer. Maar het hecht wel aan bepaalde strategische principes. Het eerste daarvan is dat de NAVO niet de kans mag krijgen om in Europa haar gang te gaan zonder instemming van Rusland. Voorts is het Moskou niet ontgaan dat - ondanks alle westerse aandacht voor de Balkan - Roemenië en Bulgarije als enige in Europa geen reëel vooruitzicht hebben op het EU- en het NAVO-lidmaatschap. En ten slotte zorgt Rusland met zijn claim op een rol in Kosovo dat na Milosevic ook een meer westers gezinde Joegoslavische president niet om Moskou heen zal kunnen, want alleen de Russische troepen garanderen een blijvende Joegoslavische aanwezigheid in Kosovo. Het Westen moet concluderen dat ondanks alle overleg over nieuwe samenwerking met Moskou in de wereld ná de Koude Oorlog, Rusland de wereld nog steeds met heel andere ogen beziet. Zolang Rusland in invloedssferen denkt, blijft samenwerking tussen Oost en West aan sterke restricties gebonden.

Jonathan Eyal is verbonden aan het Royal United Services Institute for Defence Studies in Londen.