Kosovo Conflict

Nieuws

Achtergrond

Nasleep

Conflict

Vluchtelingen

Etnische zuivering

Internet en Media

Links

Dat is mooi gezegd

Kososvo ligt in puin, en de strijd om de besteding van de hulp voor de wederopbouw kan beginnen: het bedrijfsleven in verschillende landen staat te dringen. Maar in Nederland is men sceptisch.

Door Gerben van der Marel

Al op de dag van het vredesakkoord tussen de NAVO en Milosevic stond het Britse bedrijfsleven bij premier Blair op de stoep om grote orders voor de wederopbouw van Kosovo zeker te stellen. En vorige week maandag reisde een afvaardiging van het Britse bedrijfsleven onder leiding van onderminister van Handel en Industrie John Battle naar Kosovo om de mogelijkheden te taxeren. Battle ziet een "sleutelrol" weggelegd voor het Britse bedrijfsleven dat "binnen enkele weken" aan het werk moet kunnen. " Er is geen enkele reden om negen maanden te wachten op de officiële advertentie in het vakblad van de Europese Unie om met de wederopbouw van huizen en de water- en energievoorziening te beginnen", aldus Battle tegen de BBC.

Eerder zei de Amerikaanse onderminister van Handel David Aaron in het Huis van Afgevaardigden dat de Verenigde Staten "het verdienen om volwaardige partners" te zijn in de strijd om orders. De Amerikanen hebben immers het leeuwendeel van de NAVO-bombardementen gefinancierd, aldus de redenering van Aaron. Meer dan honderd Amerikaanse bedrijven hebben interesse getoond in Kosovo en overleg gevoerd met Aaron die een commercieel attaché wil plaatsen in het Griekse Thessaloniki. Duitsland is ontevreden over het gebrek aan orders uit Bosnië na forse financiële bijdragen en richt een eigen bureau voor wederopbouw op in Pristina. De interesse van het Duitse bedrijfsleven is groot. Hans-Olaf Henkel, directeur van het Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI), zegt in Der Spiegel dat voor het Duitse bedrijfsleven Joegoslavië net zo interessant als Rusland. De BDI eist een "redelijk aandeel" in de wederopbouw van de Balkan.

Ook in Zuid-Oost-Europa zijn bedrijven geïnteresseerd in een deel van de wederopbouwcake. Volgens Newsweek spant Turkije zich samen met Griekenland in om contracten voor de opbouw van Kosovo binnen te slepen. De Europese Unie wil Bulgarije, Bosnië en Roemenië - landen die veel te lijden hebben gehad van de oorlog in Kosovo - belangrijke orders te gunnen. Grote belangstelling komt ook van Chinese ondernemingen. Volgens de China Daily wil de China National Chemical Construction Corp Joegoslavië gebruiken als springplank voor de Europese markt. Het bedrijf heeft vorig jaar in Joegoslavië een order ter waarde van bijna 22 miljoen dollar binnengehaald voor bouwwerkzaamheden. De onderneming vreest zonder steun van de overheid niet te kunnen concurreren met Europese bedrijven.

Intussen lijken alleen de Russen concrete zaken te doen in Servië. De grootste schade is aangericht in Belgrado en Novi Sad waar belangrijke gebouwen, bruggen en fabrieken zijn vernietigd. Russische ingenieurs en architecten hebben deze week Belgrado bezocht om de schade op te nemen. Het persbureau Itar-Tass meldde dat Joegoslavië voor het herstel van elektriciteitscentrales in Rusland een order ter waarde van 150 miljoen dollar heeft geplaatst. De stad Moskou zal de bouw van een nieuwe spoorbrug bij Novi Sad financieren, en worden betrokken bij de opbouw van het ministerie van Buitenlandse Zaken en het theater in Belgrado, aldus het Servische TV- station B TV.

"Ik vind dit zeer curieus", zegt Rory O'Sullivan, hoofd van het bureau van de Wereldbank en de Europese Commissie dat zich bezighoudt met de wederopbouw van Kosovo. "Rusland heeft hier de middelen helemaal niet voor, ik zou niet weten wie dit moet financieren." O'Sullivan verbaast zich ook over de snelle reacties uit het bedrijfsleven. "In Bosnië was iedereen te laat, nu lijkt iedereen te vroeg op pad te gaan. Nu is het moment om contacten te leggen met omliggende landen maar de situatie in Kosovo lijkt te verslechteren en ondernemers lopen gevaar."

Er is in Kosovo grote behoefte aan bouwmaterialen, cement en hout en in een later stadium zullen agrarische en industriële producten nodig zijn."Westerse know how is niet nodig om huizen te bouwen", aldus O'Sullivan. "Er is grote interesse vanuit het Westen, maar de mensen zullen versteld staan hoe snel de Kosovaren hun huizen zelf kunnen opbouwen met behulp van lokale ondernemers."

De grootste uitdaging is de opbouw van de infrastructuur in Kosovo, maar vooral Servië. "Het dilemma van de wederopbouw van Kosovo is de vraag of de weinige grote industrieën van Kosovo, nog altijd in handen van Serviërs, überhaupt in aanmerking komen voor westers geld", zegt O'Sullivan. "We kunnen als Wereldbank de Kosovaarse industrieën niet zomaar privatiseren en de Servische staat of de vrienden van Milosevic onteigenen. We moeten afwachten wat de Verenigde Naties hierover besluiten."

De kansen in Kosovo voor het Westerse bedrijfsleven verbleken in vergelijking met de mogelijkheden in Servië. De meeste Westerse landen weigeren echter hulp te verlenen aan Servië zolang Milosevic in het zadel zit. Voordat de sancties opgeheven zijn zal de Wereldbank zich ook niet met Servië bemoeien, aldus O'Sullivan. Rusland, Italië, enkele Oost-Europese landen en VN-secretaris Kofi Annan, willen daarentegen niet dat hulp af moet hangen van het regime in Belgrado.

Volgens VNO/NCW-voorzitter J. Blankert "is het duidelijk dat er mogelijkheden zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven". We moeten voorkomen dat we kansen missen zoals in Bosnië. Nederland is zeer sterk in het bouwen van bruggen en huizen. Het is belangrijk om net als de Fransen en Engelsen in een vroeg stadium samen met de overheid aan tafel te gaan zitten. " "Dat is mooi gezegd, maar ik ben zeer sceptisch" aldus H. Visser van de NVWB, bouwers van infrastructuur. "Nederland is sterk in het geven van geld, maar bij het binnenhalen van orders via de openbare aanbesteding door de Wereldbank is Nederland weinig succesvol. Grote bouwbedrijven hebben bovendien hun handen vol met projecten in Nederland." De meeste Nederlandse bedrijven vinden het sturen van missies onnodig of te vroeg. H. Hangelbroek, directeur van het NABU, Nederlandse Aannemers met Belangen in het Buitenland, zegt dat de mensen ter plekke de "bouwwerkzaamheden goed aankunnen." "Er is in Nederland overal werk, waarom zouden aannemers vertrekken naar een onzekere regio?" Volgens Michael Stibbe, plaatsvervangend chef de post van de Nederlandse ambassade in de Macedonische hoofdstad Skopje, kan het Nederlandse bedrijfsleven vooral een bijdrage leveren door een samenwerking aan te gaan met ondernemers in de regio. O'Sullivan verwacht dat grote orders vanuit Kosovo opgedeeld zullen worden in kleinere projecten. Nederlandse experts werkzaam in Bosnië zeggen dat het niet reëel is dat er grote contracten worden gesloten in Kosovo. "Bedrijven hopen op een spin-off, die echter meestal achterwege blijft. Nederland verdient elders makkelijker geld." De ministeries van Buitenlandse en Economische Zaken en bedrijvenorganisatie VNO/NCW worden regelmatig benaderd door toeleveranciers en consultancybureaus die interesse hebben in Kosovo. Het gaat vaak om bedrijven die al actief zijn in de regio.

In 1995, een maand na de vrede van Dayton, ging staatssecretaris van Economische Zaken Van Dok nog persoonlijk mee met een missie naar Bosnië. Het Export Platform van het ministerie van VROM vertrekt in het najaar met een missie van Nederlandse bouwbedrijven naar Kosovo. "De bouwbedrijven kunnen dan sneller concrete projectvoorstellen doen. De Kosovaren moeten toch een dak boven hun hoofd hebben in de winter." In Bosnië boekte het Nederlandse bedrijfsleven weinig succes. "In de praktijk blijkt dat Nederlandse ondernemers vaak de plank misslaan", aldus Frans Vos, werkzaam bij het Nederlands Inkoopcentrum, dat jarenlang heeft bemiddeld tussen Nederlandse bedrijven en de Bosnische regering. "De kwaliteit van de Nederlandse offertes aan de Wereldbank schiet vaak tekort omdat ondernemers hier nauwelijks ervaring mee hebben". Rory O' Sullivan zegt dat het "logisch is dat ondernemingen in de regio een groot logistiek voordeel hebben ten opzichte van Nederlandse of Duitse bedrijven". Italië kwam hierdoor in Bosnië goed uit de bus." Stibbe legt uit, "goedkope arbeid, lage productie- en transportkosten werken sterk in het voordeel van landen dicht bij Kosovo en Servië."

Grote bedrijven zien hun kansen in de eerste plaats in Servië. Er zijn veel contacten met Belgrado die volgens ingewijden "zeker warm gehouden worden." "We staan als leverancier klaar en willen betrokken worden bij de opbouw van de televisiestudio's en medische apparatuur leveren", zegt Martin van den Broek chief-executive officer Balkan van Philips vanuit Zagreb. "Servië is failliet, dus de financieringskwestie zal van de politiek afhangen. " Philips wil "een grote rol spelen in Servië" zodra het land wordt opgenomen in de plannen voor wederopbouw van Zuid-Oost-Europa. Zonder Joegoslavië is de markt op de Balkan versnipperd."

Het ingenieursbureau Tebodin, actief in Bosnië met bilateraal hulpgeld, zegt " te wachten totdat de noodhulp in de steigers is gezet". "Wij zitten in de 'tweede lijn' waarvan nu nog moeilijk te zeggen is wanneer die van start gaat. " Volgens Joost Samson, van Nethconsult, een groep van veertig Nederlandse consultants, universiteiten en instituten die de afgelopen jaren meer dan 500 projecten in Oost-Europa heeft uitgevoerd, is Kosovo "nog te vers". "Zodra er veilig gewerkt kan worden, als de mijnen en boobytraps opgeruimd zijn, willen we aan de slag. De vraag is echter wanneer de fondsen operationeel worden", aldus Samson. Voor Firma Revco, leverancier van verf en sierpleisters, is het wachten op financiering van buitenaf voor kleine bedrijven te "gecompliceerd". "We zijn bezig met het opzetten van een handelslijn met Pristina en hebben contacten met winkels die bouwmaterialen verkopen. Er is grote vraag naar verf omdat huizen ondergekliederd zijn met politieke leuzen", aldus Gilbert van Beem van Revco.De Nederlandse landbouwsector heeft volgens Frans Vos veel te bieden in de regio. Firma Schaap, één van de bedrijven die wel in aanmerking kwam voor een deel van de dertig miljoen die Pronk jaarlijks gereserveerd had voor Nederlandse bedrijven, heeft in Bosnië een groot trainingsprogramma voor boeren opgezet en twee keer 1000 koeien geleverd. De boeren krijgen training welk voer ze de Nederlandse koeien moeten leveren en hoe ze die moeten melken. Vervolgens wordt ze geleerd hoe ze van de Nederlandse melk kaas en yoghurt kunnen maken. "Je start zo een keten van activiteiten. Bedrijven beseffen ze dat ze met een betrouwbare betaler als de de Wereldbank of het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking relatief eenvoudig een voet aan de grond kunnen zetten in de regio", aldus Vos. Firma Schaap wil nu ook koeien leveren aan Kosovo. "De vluchtelingen zijn niet alleen hun huis kwijt, ook is hun stal vaak kapot en zijn de koeien weg. Ons voorstel is verstuurd naar de ambassade in Skopje, Macedonië. We wachten af wat er gebeurt."