Tekort aan politie, rechters en cellen
Precies een jaar na de komst van
de internationale gemeenschap kampt Kosovo nog steeds met een gebrek
aan agenten, rechters en cellen. Een paar uur na hun arrestatie lopen
boeven al weer op straat. 'Heel frustrerend' voor de VN-politie.
Door onze correspondent YAËL VINCKX
MITROVICA, 9 JUNI. Ze gaan net als miljoenen andere elke dag om acht
uur naar hun werk. Alleen, zij gaan in pantserwagens. Die brengen de
Kosovo-Albanese rechters en hun medewerkers naar de andere kant van de
in een Albanese en een Servische helft verdeelde stad Mitrovica. De
rechtbank staat in het noorden, aan de Servische kant.
De Albanezen en de Serviërs in Kosovo staan elkaar naar het leven;
een granaat is gauw gegooid. Maar in de buik van de pantserwagens hangt
de lamlendigheid van een nieuwe werkdag. De mannen strijken
weerbarstige haren plat, de vrouwen hebben hun tasje met lunchpakket op
schoot en babbelen. Bij een scherpe bocht pakken ze automatisch de lus
boven hun hoofden beet - net als in een bus. Gewapende soldaten trekken
de deur toe, het schietgat gaat dicht en de voertuigen scheuren weg.
Een nieuwe werkdag is begonnen.
Een jaar geleden, op 12 juni 1999, trokken de multinationale vredesmacht
KFOR en de Verenigde Naties het 'bevrijde' Kosovo binnen. Nu al een
jaar lang probeert het VN-bestuur het politiële en juridische
systeem op te zetten. Dat is, op z'n zachtst gezegd, matig gelukt. Er
zijn te weinig agenten, te weinig rechters, te weinig cellen.
Misdadigers worden al te vaak op straat gezet: geen plaats. "Er bestaat
een goede kans dat zich onder hen ook moordenaars bevinden", zegt
woordvoerder Bruce Lloy van de VN-politie in Pristina laconiek.
De internationale gemeenschap stuitte op een reeks van problemen. Welke
wetten gelden in Kosovo, formeel een Servische provincie onder VN-
bestuur? De Servische? Eerst besloten de VN de Servische strafwet per
24 maart 1999 (het begin van de NAVO-bombardementen) aan te houden,
maar daarop weigerden de Albanese rechters aan het werk te gaan. Onder
de Servische wet konden ze niet langer leven. VN-bestuurder Bernard
Kouchner zwichtte voor de Albanese druk. Voortaan, zei Kouchner, zou
het recht van vóór 1989 gelden. Toen had Kosovo nog zijn
autonomie binnen de Federale Republiek Joegoslavië. Maar daarop
wilden de Servische rechters niet aan het werk.
Voor de oorlog telde Kosovo meer dan achthonderd rechters en officieren
van justitie, nu zijn er 267 rechters, onder wie drie Serviërs.
Maar werken doen ze niet, uit angst hun leven te verliezen, zeggen ze.
"Ik wil niet iedere seconde van de dag een escorte om me heen hebben",
zegt Vlastimir Dimic. Bij de OVSE denken ze dat Belgrado achter de
werkweigering zit. De Servische rechters zouden op goedkeuring van het
Servische ministerie van Justitie wachten.
Eind vorig jaar plaatste Kouchner een noodoproep bij de Verenigde
Naties. Hij voelde zich een 'bedelaar', want niemand kwam met voldoende
geld en middelen over de brug. En Kouchner kon, gezien het
voortschrijdende geweld in Kosovo, eigenlijk wel het dubbele van het
aantal beloofde politiemensen gebruiken. De oproep heeft effect gehad,
menen politiemensen in Pristina. De VN zegden uiteindelijk 4.718
agenten toe, ruim 3.600 van hen zijn inmiddels aan het werk. En Kosovo
zelf mag dan niet multi-etnisch zijn, zijn politiemacht is dat wel; de
VN-agenten komen uit 47 verschillende landen. Amerika levert de meeste
agenten, gevolgd door India, Jordanië en Duitsland.
Nederland? Dat staat op de laatste plaats. De regering leverde welgeteld
één VN-agent, de marechaussee Jan Timmermans. Die is
woedend over de Hollandse zuinigheid. "Jan, waar blijft de rest, zeiden
mijn collega's. Ik doe mijn best, antwoordde ik. Maar na zes maanden
hing het mij behoorlijk de strot uit. " Nederland wil zijn deelname aan
VN-operaties concentreren om zo meer invloed op de besluitvorming te
krijgen. Op de Balkan gaan Nederlandse VN-militairen en agenten voortaan
naar Bosnië. Timmermans: "Ik kan dat verhaal wel uitleggen, niet
verkopen." In Kosovo wil de internationale gemeenschap vooral een op
Europese leest geschoeide politiemacht opbouwen. Maar hoe maakt men een
politiemacht-Westerse-stijl zonder (voldoende) Europese agenten? Van
community policing, meer blauw op straat en in de wijk, hebben
de meeste Indiase en Jordaanse agenten nog nooit gehoord. "We krijgen
die neuzen amper de auto uit", zegt Timmermans. Sommige commandanten
zijn al op het noodscenario overgestapt; ze stellen eenvoudig geen
wagens meer beschikbaar. Dan moeten de agenten wel lopend
patrouilleren. Toch is het aantal moorden in Kosovo afgenomen; van ruim
veertig tot circa zeven moorden per week. Bijna de helft van de
verdachten wordt opgepakt. "We krijgen de slag te pakken." Aan de
andere kant: er zijn ook niet zoveel Serviërs meer over om te
verjagen.
Nog een probleem, waar moeten de verdachten heen? Er is een gebrek aan
cellen. Er wordt gebouwd, de door de NAVO gebombardeerde gevangenis in
Istok wordt bijvoorbeeld weer opgetrokken, maar het gaat langzaam. VN-
agenten zien arrestanten een paar uur later weer op straat lopen. "Heel
frustrerend", zegt een van hen, "en slecht voor de geloofwaardigheid
van de politie." Even leek het VN-bestuur in Kosovo zelf de grenzen van
het recht te overschrijden. Een verdachte kan maximaal zes maanden
worden worden vastgehouden zonder formele aanklacht. Eind vorig jaar
dreigde zo een aantal misdadigers op straat te komen. Ze hadden, in de
euforie na de bevrijding van Kosovo, Serviërs vermoord en nu was
de maximumperiode voor hun voorlopige hechtenis bereikt.
Kouchner kocht extra tijd; hij vaardigde een decreet uit om de
voorlopige hechtenis met zes maanden te verlengen. Het bracht
mensenrechtenorganisaties als Amnesty International in het geweer.
Inmiddels is deze groep Albanezen voor de rechter verschenen, zegt Rolf
Welberts van de OVSE. "Er komen geen etnische zuiveraars vrij omdat wij
niet op tijd zijn." Maar het blijft een race tegen de klok. Bij de
rechtbank in Mitrovica delen de Albanese rechters de zorgen van de
internationale gemeenschap niet. Kosovo kan bijvoorbeeld best zonder
Servische rechters, vindt rechtbankvoorzitter Kapllan Baruti. "Waar
hebben wij Servische rechters voor nodig? Het justitiële systeem
heeft tien jaar zonder Albanese rechters gefunctioneerd", zegt hij,
doelend op de massaontslagen van Albanese rechters en openbare
aanklagers door de Serviërs in 1989 en de vorming van een
ondergrondse, parallelle samenleving door de Albanezen, inclusief een
juridisch systeem. Voor Kapllan Baruti breken nu, logisch, tien jaren
zonder Servische rechters aan.
NEW YORK, 9 JUNI. In Kosovo is het aantal aanvallen op Serviërs de
afgelopen weken toegenomen; er lijkt sprake te zijn van een
"geregisseerde campagne van geweld" tegen de Kosovo-Serviërs. Dat
schrijft de secretaris-generaal van de VN, Kofi Annan, in een rapport
aan de Veiligheidsraad. In het rapport, opgesteld precies
één jaar nadat de Veiligheidsraad het groene licht gaf
aan een VN-bestuur in Kosovo en de intocht van de vredesmacht KFOR,
stelt Annan dat ondanks alle inspanningen begrip en tolerantie schaars
blijven en verzoening nog lang geen realiteit is." "Een toename van
kwaadaardige aanvallen op Kosovo-Serviërs heeft hun vertrouwen in
de toekomst ondermijnd. Deze aanvallen lijken deel uit te maken van een
geregisseerde campagne", aldus Annan.
De leider van het VN-bestuur in Kosovo, Bernard Kouchner, licht vandaag
ten overstaan van de leden van de Veiligheidsraad de situatie in Kosovo
toe. Die situatie is de afgelopen weken, waar het de
veiligheidssituatie betreft, verslechterd. Vorige week kwamen acht
Serviërs om het leven door etnisch geweld en deze week trokken de
Serviërs zich voorlopig terug uit de samenwerkingsorganen van het
VN-bestuur. Eerder deze week waarschuwden NAVO-chef Lord Robertson en
Javier Solana, bij de EU verantwoordelijk voor buitenlands en
veiligheidsbeleid, tegen oplevend etnisch geweld in Kosovo. Solana zei
woensdag zijn pleidooi tot "een persoonlijke missie" te maken.
(Reuters, AFP)