Kosovo Conflict

Nieuws

Achtergrond

Nasleep

Conflict

Vluchtelingen

Etnische zuivering

Internet en Media

Links

De NAVO begon precies een jaar geleden in Kosovo een slecht voorbereide oorlog, maar wel een terechte. Volgens Jonathan Eyal is het geen daverend succes geworden. Toch is het gezag van het westen op de Balkan vergroot.

Deze week is het een jaar geleden dat de oorlog om Kosovo begon. Nu al is er rondom de operatie een ware mythologie ontstaan. De realiteit was echter heel wat minder mythisch: het was een overmijdelijke maar slecht geplande oorlog. De uitslag was een tijdelijke overwinning voor het westen, vooral dankzij het feit president Milosevic van Joegoslavië nog grotere fouten heeft begaan dan de NAVO.

De oorzaken van de oorlog vormen, zoals het hoort, de felste controverse. Volgens wilde, meest uit Belgrado afkomstige beschuldigingen, zouden de plannen voor de oorlog allang hebben klaargelegen en heeft de westerse politiek daarin niets te vertellen gehad. Ook gerespecteerde politici en commentatoren uit het westen hebben zich in deze discussie gemengd. Zij betogen dat de oorlog te voorkomen was geweest als Joegoslavië bij de onderhandelingen in het Franse Rambouillet in februari 1999 niet zulke strenge voorwaarden waren opgelegd.

Maar uit alle beschikbare informatie komt naar voren dat Milosevic niet van plan was om in Rambouillet tot een serieus akkoord te komen. Hij besefte, net als alle inwoners van de Balkan, dat de in het kader van Rambouillet voorgestelde constructie waarbij Kosovo autonomie en zelfbestuur zou krijgen, weinig kans van slagen had. Milosevic meende - toen hij er eindelijk in toestemde een delegatie naar Rambouillet te sturen - al dat hij de keus had uit twee mogelijkheden: Kosovo kwijtraken via vreedzame onderhandelingen of Kosovo kwijtraken in een gewapend conflict. Hij koos voor het laatste, deels omdat hij niet zeker wist of zijn weigering tot militair optreden van het westen zou leiden, deels omdat hij er van uitging dat Kosovo in het ergste geval zou worden opgedeeld waarbij Joegoslavië nog altijd een deel zou behouden. Om mensenlevens heeft Milosevic zich nooit bekommerd, dus leek hem het risico aanvaardbaar. Geen vriendelijke bejegening in Rambouillet of papieren concessies hadden aan die afweging iets kunnen veranderen.

Over de oorzaken van de oorlog verspreidt zich dezer dagen een andere mythe, dit keer gesteund door westerse regeringen. Dat is de opvatting dat de oorlog nodig was om iets kunnen doen aan de nijpende humanitaire crisis die de veiligheid in heel Europa bedreigde. Dit is larie. De situatie was in maart 1999 niet dringender dan een jaar tevoren. Uit niets blijkt dat de situatie zou gaan verslechteren, althans niet voor de zomer. De hele redenering is opgezet ter rechtvaardiging van een heel ander feit: het besluit van de NAVO om zonder nadere of gerichte raadpleging van de VN-Veiligheidsraad over te gaan tot het gebruik van geweld, en het ontbreken van een duidelijke wettige grond voor deze operatie. Na bijna tien jaar van vernederingen en geruzie tussen Europeanen en Amerikanen over het te volgen beleid op de Balkan hadden de NAVO-landen zich voorgenomen eensgezind te blijven en hebben ze het uitbreken van een toch al onvermijdelijke oorlog verder verhaast.

De kwestie is belangrijk omdat het andere argument voor de oorlog was gelegen in de garantie dat de vluchtelingen moesten kunnen terugkeren. De golven vluchtelingen wier lot vervolgens de spil van het hele conflict werd, zijn natuurlijk pas in beweging gekomen toen de NAVO daadwerkelijk met bombarderen was begonnen. Wat de NAVO in feite zegt is dat ze verplicht was de wapens op te nemen om de onbedoelde gevolgen ongedaan te maken van iets wat ze zelf had ontketend. Toch is dit betoog niet zo potsierlijk als het lijkt. Het was wel duidelijk dat Milosevic beoogde verdeeldheid te zaaien tussen de westerse regeringen door een humanitaire catastrofe te veroorzaken. Maar te beweren, zoals sommigen doen, dat de NAVO 'verantwoordelijk' was voor de massale verdrijving van Kosovaren is absurd; de enig verantwoordelijke voor die exodus is de man die bij de grondwet heeft gezworen alle burgers van Joegoslavië, ongeacht hun etnische afkomst, te zullen beschermen: president Milosevic. De regeringen van de NAVO-landen roemen graag het welslagen van de oorlog uit het oogpunt van planning en eendracht binnen het bondgenootschap. Ook deze beweringen zijn grotendeels mythisch. De NAVO-regeringen hadden aanvankelijk een relatief beperkte operatie op het oog die niet meer dan enkele dagen zou duren. Dat was een evidente, zij het achteraf beschouwd heel gelukkige misrekening. Als de Britten en Amerikanen - de grootste 'haviken' onder de deelnemers - meteen aan het begin hadden gezegd dat de campagne maanden van luchtbombardementen zou vergen, mogelijk gevolgd door een grondoffensief, dan was de eendracht die de NAVO vervolgens aan de dag legde er waarschijnlijk nooit gekomen. Overigens gingen de tekortkomingen in de voorbereidingen voor de campagne om Kosovo nog veel verder. Van meet af aan wisten de westerse regeringen dat zij een internationale troepenmacht het gebied in zouden moeten sturen; toch duurde het maanden voordat die troepenmacht was samengesteld. De planning voor de operatie was rampzalig; wel is Kosovo een goed voorbeeld van succes dankzij improvisatie op het laatste ogenblik.

Een andere mythe is dat Kosovo een modern voorbeeld is van een overwinning behaald door luchtstrijdkrachten. Dat was het pertinent niet. De luchtstrijdkrachten hebben zeer veel schade aangericht, maar niet zoveel als destijds door het bondgenootschap werd beweerd. Het Joegoslavische leger viel niet uiteen, ook in Kosovo zelf niet. Dat Milosevic toch een door het westen gedicteerd vredesakkoord tekende had vooral te maken met zijn besef dat de NAVO vroeg of laat tot een landoffensief zou overgaan. Milosevic wist dat hij binnenvallende grondtroepen wel schade zou kunnen toebrengen. Maar hij wist ook dat het eindresultaat Servië meer nadeel zou berokkenen dan alleen het verlies van Kosovo. Wat de doorslag gaf tot zijn besluit om in te binden was Ruslands beslissing de condities van de NAVO te aanvaarden. Kortom, de NAVO overwon doordat ze na twee maanden van bombarderen bij toeval op het beleid stuitte dat ze van meet af aan had moeten voeren: een combinatie van luchtaanvallen, grondtroepen en de juiste diplomatieke strategie.Ondanks alles wat er is misgegaan, is het goed te bedenken wat er in Kosovo wél is bereikt. Bijna een miljoen mensen kregen de kans naar huis terug te keren - het eerste voorbeeld in meer dan een eeuw Europese geschiedenis van een etnische zuiveringscampagne die geheel ongedaan is gemaakt. Milosevíc is nog aan de macht, maar vanuit een westers oogpunt is hij uitgerangeerd. De geloofwaardigheid van het westen in het Balkangebied is vergroot. De Europese Unie, tot voor vrij kort een klein clubje rijke landen op het westpunt van het continent en vast van plan dat zo te houden, heeft eindelijk ingezien dat de enige duurzame oplossing voor het Balkan- probleem gelegen is in integratie met de EU. De operatie die de NAVO een jaar geleden begon, is niet geëindigd in een catastrofe. Evenmin was het een daverend succes dat het aanzien van Europa zal veranderen.

Jonathan Eyal is verbonden aan het Royal United Services Institute for Defence Studies in Londen.