Dossier IRT-affaire

Nieuws

Rapport

Kamercommissie

Achtergrond

Biografie

Opinie

Begrippen

"Justitie moet weer de baas spelen over de politie"

Door onze redacteuren MARCEL HAENEN en ROB SCHOOF
LEIDSCHENDAM, 13 DEC. Hij heeft al een mooie, zijden toga besteld en verheugt zich zeer op het dragen van zijn nieuwe uniform. Per 1 januari wordt de chef van de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), mr. A.W.H. Docters van Leeuwen (49), procureur-generaal van het openbaar ministerie in Den Haag. Hij wordt de hoogste baas van het grondig te reorganiseren vervolgingsapparaat maar hij verzekert straks ook zelf te zullen requireren in de rechtszaal. ,,Ik hou van traditie."

Deze week slijt hij zijn laatste dagen als hoofd van de BVD waaraan hij een kleine zes jaar leiding heeft gegeven. In de vergaderzaal op de derde etage van het nieuwe, onder meer door een gracht van de buitenwereld gescheiden hoofdkwartier van de spionagedienst, maakt Docters een opgeruimde, tevreden indruk.

Kort na zijn aantreden liet hij al weten dat de BVD in de toekomst minder op het communisme en meer op zaken als georganiseerde misdaad en corruptie zal moeten gaan letten. En Docters had gelijk, constateert hij herhaaldelijk. ,,In de media werd ik in het begin nog uitgelachen. Wat bezielt die Docters toch, heette het. En nu is de vraag: wat moeten we doen om de overheid adequaat te beschermen?"

,,Een sterk verwaarloosde dienst", trof Docters naar eigen zeggen aan toen hij begin 1989 van het departement van binnenlandse zaken naar de BVD verhuisde. ,,Van het oude BVD-gebouw werd je bijna zenuwziek. De temperatuur liep er in de zomer makkelijk op tot 35 graden. Dan moest ik vrij geven want dat is geen temperatuur om spionnen bij te vangen." Docters moest niet alleen ijveren voor nieuwe huisvesting maar ook voor een ,,nieuw concept", een takenplan dat niet meer zozeer gericht was op "politieke bedreigingen" maar de ontwikkelingen in de gaten hield die een bedreiging kunnen vormen voor ,,de integriteit" van de overheid. ,,Dat was een heel gedoe: er moesten zeshonderd nieuwe functiebeschrijvingen komen voor mijn medewerkers."

Inmiddels is het werk dan ook grondig veranderd. Docters vertelt dat de BVD zelfs met de Russische geheime dienst een ,,samenwerkingscontact" heeft opgebouwd. ,,Hoewel de Russen vooral op technologisch gebied nog steeds spioneren in Nederland. Dat is wel een beetje lastig. We moeten ze nog steeds in de gaten houden en dat weten ze ook. Niettemin is er een dialoog op gang gekomen."

Docters van Leeuwen legt uit dat de georganiseerde criminaliteit in toenemende mate een bedreiging zal vormen voor het overheidsapparaat. Criminelen zullen namelijk ,,noodwendigerwijs" contacten met het bestuur moeten leggen. Enerzijds omdat de misdadiger zaken moet doen met de overheid die in belangrijke mate het economische verkeer regelt. En anderzijds omdat kennis over het handelen van de overheid de kans verkleint om criminele bendes te ontmaskeren. Volgens de BVD-chef is de afgelopen jaren gebleken dat er corruptie bestaat in ,,alle bestuurslagen en in alle sectoren" van de overheid. ,,Een beetje betekenisvolle georganiseerde misdaadgroepering" probeert volgens Docters ambtenaren te corrumperen. ,,Dat was zes jaar geleden niet het geval, nu wel. Ik heb nergens geconstateerd dat er systematische lijnen vanuit de georganiseerde misdaad door instanties heen lopen maar de dynamiek is de verkeerde kant op. En het gaat niet vanzelf over. We hoeven niet in paniek te raken, maar het is een verschijnsel dat betekenend aanwezig is in Nederland."

Een antwoord op de vraag wat de BVD-baas als zijn grootste teleurstelling heeft ervaren, wil Docters niet geven. Wel geeft hij toe het ,,heel vervelend" te hebben gevonden dat Neerlands eigen terroristische groepering RaRa onder zijn bewind ongestraft drie bomaanslagen heeft gepleegd: op het ministerie van sociale zaken (1993) en - tijdens één nacht in november 1991 -het woonhuis van de toenmalige staatssecretaris van justitie Kosto en het departement van binnenlandse zaken. Maar laat niemand zeggen dat de BVD RaRa niet heeft kunnen pakken. ,,Door de samenwerking tussen de politie en de BVD zijn in 1988 een aantal RaRa-verdachten wel degelijk voor de rechter gebracht en veroordeeld. Vervolgens zijn zij bij het hof door vormfouten van justitie vrijuit gegaan. De politie en de BVD hebben niet gefaald. Over de vraag wie verantwoordelijk is voor de vormfouten valt te twisten. In elk geval niet de BVD."

Het vervolgen van twee Amsterdamse journalisten, tegen wie het Haagse openbaar ministerie recentelijk een gerechtelijk vooronderzoek heeft geopend wegens het RaRa-lidmaatschap, zal volgens Docters zeker niet betekenen dat aan het bestaan van de terreurgroep een einde komt. ,,Ik hoop dat het gerechtelijk vooronderzoek tegen deze verdachten wat oplevert. Maar ik denk niet dat we de laatste sluier over RaRa hebben weggetrokken."

De Nederlandse samenleving moet volgens Docters van Leeuwen rekening houden met nieuwe aanslagen van RaRa. ,,Het probleem zal doorgaan. RaRa is een hele intelligente groep. Fouten die ze in het verleden hebben gemaakt, begaan ze echt niet meer". Bovendien, zegt Docters van Leeuwen, is het nou ook weer niet zo moeilijk om professionele terreur te bedrijven, als je er maar de tijd voor neemt. ,,Je moet de technische expertise hebben om een bom in elkaar te zetten. En je moet weten waar je moet zijn. Dan probeer je bijvoorbeeld eens te achterhalen welk bedrijf bij een bepaalde instantie de catering doet. Je moet leren onopvallend te zijn. Je moet een tijdje bij zo'n bedrijf gaan werken, bijvoorbeeld als schoonmaker. Het is niet zo heldhaftig, u en ik kunnen het ook. Degenen die zich hiermee bezighouden hebben er veel tijd ingestoken en een aantal mensen houdt nog altijd de kennis en vaardigheden op peil."

Docters van Leeuwen voorspelt dat de BVD in de toekomst nadrukkelijker internationaal zal opereren. Donderdag wordt de derde BVD-liaison agent in het buitenland geplaatst: na Washington en Caracas krijgt de BVD ook een post in Ankara. De samenleving zal volgens de BVD-chef eindelijk eens moeten begrijpen dat Nederland niet alleen op economisch, cultureel en sportief gebied mondiaal zijn mannetje staat, maar ook op misdaadgebied een belangrijke schakel is in internationale ontwikkelingen. ,,Mijn buitenlandse collega's moest ik altijd uitleggen dat wij hier echt álles hebben. In Spanje hebben ze dan bijvoorbeeld alleen maar de ETA aan te pakken maar hier is altijd wel een cel ergens mee bezig." Maar het schort volgens Docters nog aan de erkenning van dit probleem. ,,Als het over grote criminaliteit of terrorisme gaat, vallen we terug in een soort provincialisme: alsof dat soort dingen aan de grens bij Baarle-Hertog ophouden. Alsof er een onzichtbare stolp over Nederland hangt die het kwaad buiten de deur houdt."

Bij het openbaar ministerie zal Docters van Leeuwen de eerste persoon zijn die in zijn eentje de leiding van het vervolgingsapparaat in handen krijgt. Formeel wordt hij een van de vijf procureurs-generaal die gezamenlijk de top van het OM vormen, maar Docters heeft met de minister van justitie al afgesproken dat hij de centrale directeur wordt. ,,De andere PG's hebben ingestemd met mijn dirigerende bevoegdheden."

De komende maanden wil Docters vooral in kaart brengen hoe de verhoudingen zijn van het OM met de politie, de advocatuur, het departement en de rechters. Vast staat voor hem dat het OM in ieder geval ,,met meer eigen middelen een stuk zelfstandiger van het departement zal opereren". De PG-vergaderingen die tot nu toe altijd werden bijgewoond en voorgezeten door de hoogste ambtenaar van het ministerie zullen voortaan in principe een exclusieve OM-aangelegenheid worden. Daarnaast komen er aparte overlegvergaderingen met de minister.

De opmerking van minister Sorgdrager vorige week, dat het OM niet altijd de politie onder controle heeft, klinkt Docters bekend in de oren. ,,Ik heb bij de BVD ook ervaren dat het de politie moeite kost aanwijzingen van buiten te accepteren. Een aantal politiechefs heeft er bezwaar tegen dat wij conform de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten zeggenschap uitoefenen over de middelen die de politie gebruikt voor het inlichtingenwerk."

Maar nog afgezien van de aversie die er bij de politie bestaat tegen bemoeienis van buitenaf, zijn er volgens Docters ook praktische omstandigheden die verklaren dat het schort aan het gezag van het OM over de politie. ,,Als ik zie hoe hard officieren van justitie vooral in de grote steden moeten werken... Ze doen gemiddeld duizend zaken per man. Ik heb die stapel wel eens gezien: dat is een enorme hoop papier waar je je doorheen moet lezen. Dan kan ik me indenken dat ze geen tijd hebben om de baas te spelen over de politie. Dat zal dus moeten veranderen."