Vertrekken
Hollandising
Radarbeelden
Surabaya
Roestwolk
Roestwolk
Dat Schiphol, ondanks alle obstakels die kunst in de openbare ruimte met zich meebrengt toch een collectie heeft kunnen opbouwen, is te danken aan ontwerper Kho Liang Ie, die in 1967 werd gevraagd zorg te dragen voor de inrichting van de nieuwe terminal. In het kader van de percentage-regeling kunst, die in die tijd werd ingesteld, ging Schiphol bij ieder nieuw gebouw een bedrag voor kunst reserveren. ,,Kho Liang Ie had een heel duidelijk concept voor de luchthaven'', vertelt Van Heesbeen. ,,Hij wilde een heldere lay-out, met duidelijke zichtlijnen en veel glas, zodat je de vliegtuigen goed kon zien - hij vond dat de mensen, de wegwijzers en de reclameborden kleur aan het gebouw moesten geven.'' Liang Ie ging daarin zover dat ook alle kunstwerken die op zijn initiatief in het gebouw verschenen in grijs of bruin metaal werden gemaakt - geheel in de geest van de tijd uitgevoerd door bekende kunstenaars van de openbare ruimte als André Volten, Peter Struycken en Carel Visser. Hoewel die beelden vaak speciaal voor de bewuste plaats waren ontworpen, hebben ze een sterk museale uitstraling - de roestwolk van Volten, een constructie van metalen, doorzichtige kubusjes, lijkt nog het meest op een Sol LeWitt-beeld dat per ongeluk aan een plafond terecht is gekomen. Wie die beelden nu ziet, krijgt al snel het gevoel dat het museumkunst is die naar de openbare ruimte is verplaatst. De beelden werden weliswaar ontworpen om rekening te houden met het gebouw waarin ze terecht kwamen, maar blijken nauwelijks rekening te houden met de terloopse manier waarop een toeschouwer op een luchthaven een kunstwerk beleeft.
Sol LeWitt: Eight columns in a row (1995) Afrit snelweg A4. (c) Vincent Mentzel
Een werk uit die periode dat subtiel opvallend zou kunnen zijn, is het beeld Four Lines van de Amerikaanse kinetische beeldhouwer George Rickey. Rickey installeerde zijn beeld in 1975 in Vertrekhal 2 op een plaats waar de lucht vaak langs de wanden scheerde. Dat kwam voor het kinetische beeld goed uit - de vier stroken metaal begonnen er zachtjes van heen en weer te wiegen. Maar sindsdien moderniseerde Schiphol steeds verder en werden de tochtstromen langzaam uit het gebouw gebannen. Het gevolg was dat Four Lines jarenlang volledig stil hing en het aluminium beeld tegen de aluminium muur nauwelijks nog opviel. Ben van Heesbeen besloot er een aantal jaren geleden daarom maar een ventilatortje boven te hangen.
De collectie van Schiphol vormt een goede afspiegeling van de smaken en modes die kunst in de openbare ruimte de afgelopen dertig jaar heeft gekend. Op een aantal verloren plaatsen zijn nog wat klassieke beelden te vinden, zoals dat van KLM-grondlegger Albert Plesman in Vertrekhal 2, of het abstracte jaren-zestig beeld voor het Martinair gebouw, dat door de architect ir. Jonkers in een moeite door met het gebouw werd ontworpen. Met die traditie werd door Kho Liang Ie gebroken toen hij in 1967 onder anderen Visser, Volten en Arthur Spronken in de arm nam. Doordat er daarna een aantal jaren niet werd gebouwd, kwam er ook nauwelijks geld beschikbaar voor beeldende kunst. De volgende kunstgolf kwam daardoor pas in 1974/75, toen er opnieuw een uitbreiding plaatsvond en Franse, Rickey en Tajiri (een van zijn befaamde knopen), beelden mochten neerzetten. Vervolgens lag het verzamelbeleid van Schiphol vijftien jaar zo goed als stil - op een enkel beeld na werd er niets meer aan de collectie toegevoegd.