Vertrekken
Hollandising
Radarbeelden
Surabaya
Roestwolk
Radarbeelden
Voor de betrokken kunstenaars betekent dit meestal dat ze sterker rekening houden met de toeschouwer dan ze normaal zouden doen, als ze hun werk voor zichzelf of een tentoonstelling maken. Daarom wordt er de laatste jaren op Schiphol veel vaker dan in een museum kunst geïnstalleerd waaraan iets te beleven valt: zo kan de toeschouwer op de videoschermen van Niek Kemps radarbeelden van Schiphol zien die een week daarvoor zijn opgenomen. Af en toe wordt er kunst neergezet die letterlijk bruikbaar is, zoals Dennis Adams' ontmoetingspunt of de forse lampen met stalen beslag, die Marien Schouten in 1993 voor Terminal-west ontwierp. De lampen zijn alleen voor kenners als 'typische Schoutens' te herkennen, de kunstenaar heeft er eigenlijk alleen wat betreft de materiaalkeuze zijn eigen 'handschrift' ingelegd. ,,Aan een heel persoonl ijk statement had ik ook weinig behoefte'', zegt Marien Schouten, die in september een solo-tentoonstelling van zijn schilderijen en installaties krijgt in het Stedelijk Museum van Amsterdam. ,,Ik vind dat je als kunstenaar voor iedere plek waar je werkt een passende bewering moet doen. Deze locatie heeft nauwelijks intimiteit, zoals een museumzaal wel kan hebben. Op zo'n moment vind ik dat ik me aan de plek moet aanpassen. Daarom ben ik ook tevreden over het resultaat - ze hangen daar goed zo.''
Marien Schouten: Lampen (1993). Trap naar Panoramaterras-west, (c) Vincent Mentzel
Ondanks de publieksvriendelijkheid van veel werken moet er op Schiphol ook rekening worden gehouden met de bedreiging die de toeschouwer ervoor vormt. Kunstvoorwerpen hebben een sterke aantrekkingskracht op vandalen, graffiti-artiesten en namenkrassers - een beeld dat op Schiphol wordt genstalleerd moet in principe dan ook 'hufterproof' zijn, zoals Ben van Heesbeen het omschrijft. Dat dat niet altijd lukt, blijkt bijvoorbeeld bij Appel van Kees Franse, een van Schiphols bekendste 'oude' beelden, dat in 1975 werd neergezet. De uit houten schijven opgebouwde appel was aanvankelijk blank, maar al na ruim een week verschenen de eerste namen op het beeld, gekrast met stift, pen of verf. Na een paar jaar was de appel vol. Sindsdien zijn af en toe po gingen ondernomen het beeld weer schoon te maken.,,Maar ook dan stond het binnen een paar dagen weer vol'', aldus Van Heesbeen. ,,Het is zo langzamerhand een traditie geworden dat mensen er hun naam op zetten. In overleg met Kees Franse hebben we toen bes loten het maar zo te laten - alleen de kauwgom laat ik er eens in de zoveel weken aftrekken.''
Een andere belangrijke voorwaarde die de luchthaven stelt aan te plaatsen kunstwerken, is dat het niemand mag provoceren; vooral religie ligt gevoelig. ,,Natuurlijk weet je nooit zeker of je geen fouten maakt'', zegt Ben van Heesbeen. ,,De ervaring hee ft geleerd dat je ook met symboliek moet oppassen. Zo is een bepaalde bloem, ik meen de witte orchidee, voor Japanners een voorteken van de dood. Dan kun je ze natuurlijk niet aandoen om ze een mooie bos witte orchideeën op een foto voor te schotelen vlak voordat ze opstijgen.'' Tot nu toe heeft geen kunstenaar volgens Van Heesbeen moeite gehad met de restricties - de enige ingreep die ooit plaatsvond was het schrappen, in overleg met de kunstenaar van een aantal zinnen uit de vier uur durende teksti nstallatie van Jenny Holzer. ,,De zinnen die we hebben weggehaald gingen over lustmoord, wat gepaard ging met nogal wat bloederigheden'', zegt Van Heesbeen. ,,Dat vonden we net even te ver gaan.''