Vertrekken
Hollandising
Radarbeelden
Surabaya
Roestwolk
Surabaya
Dat het werk van Adams niet zomaar een felgekleurd verzamelpunt is, merkt de wachtende reiziger als hij het gebouwtje binnengaat. Daar hangen foto's van rood-witte voor werpen die op Schiphol te zien zijn: hekjes, hokjes en loodsjes, gefotografeerd in de eenzame, kale landschappen rondom de landingsbanen. Adams heeft er namen onder gezet als Pekalongan, Palembang, Surabaya en Willemstad - steden in voormalige Nederlandse koloniën, wat in deze omgeving van aankomst en vertrek bij bezoekers een wat wrange smaak kan oproepen. De initiatiefnemers van het werk maken zich daar nauwelijks druk om: ,,Een typisch Dennis Adams-achtig grapje'', zegt Ben van Heesbeen, coör dinator kunstzaken van Schiphol. ,,Toen we hem vroegen dit meeting point te ontwerpen, wisten we dat Adams vaak maatschappijkritiek in zijn beelden verwerkt. Daar hadden we geen problemen mee. Wel hebben we hem gevraagd enigszins rekening te houden met de omgeving. Daar had hij weer geen problemen mee.''
Marijke van Warmerdam: Douche (1995). Perron 4 van NS-station Schiphol. (c) Vincent Mentzel
In tegenstelling tot Coda hebben de meeste kunstwerken op Schiphol geen praktische nevenfunctie, maar dat betekent niet dat de luchthaven een vrijplaats is voor kunstenaars. De kunst op Schiphol is 'gebruikskunst', zoals de meeste andere kunst op openbare plaatsen als parken, pleinen of gebouwen. Zulk werk is door de opdrachtgevers in de eerste plaats neergezet om de omgeving te verfraaien en de monotonie van gebouwen en straten te doorbreken - het is 'kunst die een positieve bijdrage levert aan de kwa liteitsbeleving van de ruimte', zoals de kunstcommissie van Schiphol haar aankopen motiveert. Toch zullen veel reizigers tot voor kort nauwelijks hebben gemerkt dat er op Schiphol zoveel kunstwerken te zien waren. De werken die er stonden waren beschaafd en ingehouden, museaal bijna, en vielen nauwelijks op voor een toeschouwer die met zijn gedachten meer bij zijn vertrekkende vliegtuig was dan bij de kunstvoorwerpen tegen de achterwand - als hij de werken sowieso al zag tussen alle reclamebord en en verkeersterminals door.
Die concurrentie met de omgeving is een eeuwigdurend gevecht voor de kunst op Schiphol, en daar komt de strijd met de commercie nog eens bij. Op iedere plaats waarop de kunstcommissie haar oog laat vallen om een kunstwerk neer te zetten, kan de commerciële afdeling van Schiphol net een hamburger-stalletje hebben gepland. Daarop volgt vaak langdurig overleg tussen de betrokken instanties wie die plek mag bezetten. ,,We zijn daarom tegenwoordig vooral op zoek naar kunstenaars die zich willen meten met de omgeving'', zegt Saskia Bos, directeur van De Appel in Amsterdam en sinds 1993 lid van de kunstadviescommissie. ,,Kunstenaars die een rustige, verstilde ruimte nodig hebben moeten hier niet werken. Daarbij moet het ook kunst zijn die zich wá ármaakt op het moment dat het er staat - voor ieder kunstwerk moet tenslotte een leuk terrasje met paraplu's worden opgeofferd.''