Zonder commercie geen kunst, maar ook geen kunst zonder wetenschap. Friedrich legde een omvangrijke hof bibliotheek aan, waarvoor Olearius de bestellingen deed bij uitgevers in Hamburg, Leipzig en Nederland. Ook wist hij zeldzame handschriften te ver werven. Om niet achter te blijven bij andere Duitse vorstendommen be sloot Friedrich ook tot de oprichting van een universiteit. Dat werd Kiel. De universiteit werd ingewijd in 1665 door zijn zoon Christian Albrecht, naar wie deze universiteit ook werd vernoemd.

Ook in andere sectoren van het cul[-] turele leven was hertog Friedrich actief. Hij richtte een schouwburg op, haalde musici naar het noorden, hij liet tuinen aan en stimuleerden daar het botanisch onderzoek. Een van de meest curieuze plannen in de slottuin, naast een doolhof, waterwerken, en een gigantisch marmeren beeld van Hercules was de bouw van een reuzen globe in een speciaal daarvoor ont worpen huis. In dit stenen gebouw van twee verdiepingen werd een reuzen globe van drie-en-eenhalve meter doorsnee opgesteld. Aan de buiten kant was het een aardglobe waarop men de nieuwste ontdekkingen kon zien. De globe was hol en bood plaats aan zes tot zeven personen, die daar op hun gemak naar de binnenzijde konden kijken waar de sterren en pla neten waren geschilderd. Het wonder baarlijke was dat het hele geval kon draaien. Een kunstmatig aangelegd beekje leverde de nodige waterkracht die de aardas liet draaien, zodat dege nen die binnen zat langzaam de hemel konden zien veranderen.

Met terugwerkende kracht heeft de ze hele Holsteinse bloeiperiode iets vergeefs. Kort na de dood van Frie drich III begon de Deense koning de druk op te voeren. Sleeswijk-Holstein zocht noodgedwongen steun bij de Deense aartsrivaal Zweden, maar het kon een Deense bezetting uiteindelijk niet verhinderen. In 1712 bezette De nemarken Sleeswijk. Holstein bleef nog autonoom was maar was staatkundig tot gereduceerd tot een mach teloos en versnipperd dwergstaatje. Dit was het definieve einde van de glans der barok in dit bijzondere deel van Europa. Denemarken sleepte alle kunstschatten naar Kopenhagen, waar ze nog steeds zijn, verspreid over verschillende musea. Het is voor het eerst dat een belangrijke selectie nu weer terug is op de plaats waar Olearius ze had opgesteld. De reuzenglobe werd geschonken aan tsaar Peter de Grote en op karren naar Sint Peters burg vervoerd waar hij een ereplaats kreeg in de nieuwe Kunstkamera. Hij staat tegenwoordig opgesteld in het Lomonossow Museum in Sint Peters burg, beschadigd door brand en slech te restauraties. De tuinen bij het slot zijn al lang verwaarloosd. Het globe- huis werd afgebroken, maar er gloort hoop. Dankzij archeologisch en archi varisch onderzoeks is precies bekend hoe de tuin er heeft uitgezien en hoe de globe was geconstrueerd. Reconstructie is dus mogelijk en het zou een extra attractie voor dit toch al zo fascineren de slot Gottorf zijn wanneer hier het oudste planetarium ter wereld weer zou herrijzen.

Gottorf im Glanz des Barock. Kunst und Kultur am Schleswiger Hof, 1544-1713. In het Landesmuseum Slot Gottorf in Sleeswijk, tot 19 oktober. De vier delen van de catalogus kosten tezamen 120 DM, maar zijn ook afzonderlijk verkrijgbaar.

Links