De paarse coalitiepartijen maken zich op voor een keiharde begrotingsstrijd. De vraag is in hoeverre PvdA, D66 en VVD nog genoeg politieke wil over hebben om compromissen te sluiten.

Door onze redacteur GIJSBERT VAN ES

DEN HAAG, 12 MAART. De PvdA en D66 liggen op ramkoers. De komende vier, vijf weken zijn beslissend voor de vraag of het tweede paarse kabinet kan aanblijven tot de verkiezingen van mei 2002. De voortekenen zijn niet onverdeeld gunstig.De rijksbegroting 2002 wordt de allermoeilijkste van alle acht 'paarse' begrotingen die sinds 1994 zijn gepresenteerd. Minister Zalm (Financiën) moet een 'evenwichtige begroting' zien te destilleren uit zeer onevenwichtige cijfers. Zalm is niet gerust op een goede afloop, zo valt in zijn omgeving te vernemen. Enerzijds is de ruimte voor extra uitgaven volgend jaar uiterst krap. In het gunstige geval zou slechts een meevaller van 0,5 miljard gulden extra zijn te verdelen, maar waarschijnlijker is het dat er een tegenvaller van 0,5 miljard opdoemt. Anderzijds zijn er meevallende belastingopbrengsten die volgend jaar tot 30 miljard kunnen oplopen. En Zalm en z'n norm zeggen: uitgaven en inkomsten mogen niets met elkaar te maken hebben.

De PvdA en D66 zijn afgelopen weekeinde een weg ingeslagen die weinig ruimte laat voor compromissen - onder omstandigheden die zonder krachtige politieke stellingnames al moeilijk genoeg waren. Het PvdA- bestuur heeft het initiatief genomen komende zaterdag een motie over versoepeling van de Zalmnorm aan het partijcongres voor te leggen. D66 heeft zich onomkeerbaar vastgebeten in miljarden extra uitgaven voor het onderwijs.

De komende uitspraak van het PvdA-congres legt politiek gezien het meeste gewicht in de schaal - en niet alleen omdat de PvdA met afstand de grootste coalitiepartner is. Wat op papier een initiatief lijkt van het autonome partijbestuur is in de praktijk een actie van de PvdA-top op het allerhoogste niveau. De aanstaande congresmotie werd afgelopen zaterdag aangekondigd door waarnemend partijvoorzitter Mariëtte Hamer, tevens Tweede-Kamerlid, die niets onderneemt zonder afstemming met PvdA-fractieleider Melkert, die op zijn beurt weinig stappen zet zonder nadrukkelijk de strategie te bepalen in overleg met premier Kok. Waar Melkert en vooral Kok doorgaans zoveel mogelijk het interne coalitieberaad zoeken om zaken te doen, willen zij nu ook een uitspraak van het PvdA-congres in stelling brengen.

Nederlandse kabinetten vallen als regel niet door toedoen van Kamerfracties of partijcongressen maar door interne schisma's. Het is daarom zaak de komende weken vooral ook de bewegingen van PvdA- bewindslieden scherp in het vizier te houden. Uitspraken van minister Pronk over het versoepelen van de Zalmnorm, passen in een weloverwogen strategie om de miljardenstrijd ook binnen het kabinet via de publiciteit onder druk te zetten. Intern, minder geprononceerd maar zeker even krachtig, is minister De Vries (Binnenlandse Zaken) bezig extra investeringen los te krijgen, verwijzend naar een studie (commissie-Van Rijn) die volop aanleiding geeft om de secundaire arbeidsvoorwaarden in de publieke sector te verbeteren.

D66, dat de Zalmnorm vorig jaar al met creatieve ingrepen wilde bijstellen, ziet nu z'n kans schoon om de extra investeringen binnen te halen die het al eerder bepleitte. De partij heeft geluk dit keer, want juist afgelopen weekeinde hielden de noordelijke D66-afdelingen een congres over onderwijs, waarop politiek leider De Graaf zich scherp kon profileren met een pleidooi voor extra bestedingen in dat onderwijs.

De VVD-prominenten Dijkstal en Zalm hebben tot dusver weinig andere signalen afgegeven dan dat de begrotingsregels van de coalitie heilig zijn. Intussen begint bij de VVD ook intern de druk op te lopen om meer uitgaven te doen. Behalve VVD-minister Hermans (Onderwijs) heeft ook partijgenoot Korthals (Justitie) stevige claims bij collega Zalm ingediend om de tegenvallende kosten van asielopvang te dekken. In VVD- kring wordt bovendien bezorgd nagedacht over de vraag hoe tegenover 'de mensen in het land' kan worden verantwoord dat 30 miljard aan extra belastingopbrengst niet ten goede mag komen aan basisscholen en verpleeghuizen.

Een mogelijke uitweg uit de klemmende miljardengreep werd dit weekeinde aangereikt door SER-voorzitter Wijffels, die stelde dat het kabinet eenmalig zou mogen schuiven met de aan strikte maxima gebonden uitgaven, wat twee miljard zou kunnen opleveren. Ook zou, aldus ingewijden, Zalm met creatief boekhouden nog wel twee miljard uit de reguliere begrotingsposten bijeen kunnen schrapen. Samen: vier miljard extra, mogelijk genoeg om alle coalitiepartners tevreden te stellen. Maar als het zo simpel was, hadden de partners dat in de binnenkamer allang bedacht. Kennelijk moet de begrotingsstrijd worden opgebroken, omdat de politieke wil vooralsnog tekortschiet voor simpele oplossingen. Met alle onvoorspelbare gevolgen vandien.

Zie ook:

Sterke druk PvdA en D66 op kabinet (12 maart 2001)
Commentaar: Regeringsoppositie (12 maart 2001)
Paars nog verdeeld over de begroting (8 maart 2001)
Volgend jaar geen extra uitgaven (21 februari 2001)
Ook voorspellen is menselijk (21 februari 2001)
Economische groei daalt tot 3 procent (20 februari 2001)
Extra uitgaven in 2001 en 2002 (20 februari 2001)
Melkert zet coalitie met eis op scherp (19 februari 2001)