DE MINISTER VAN mobiliteit blijkt de minister van wendbaarheid. Met een glimlach heeft Tineke Netelenbos (Verkeer, PvdA) vorige week een van de hoofdpunten van haar beleid naar de prullenbak verwezen. Drie jaar lang heeft ze zich vol overgave ingezet voor een proef met rekening rijden om de files in de Randstad tijdens de ochtendspits terug te dringen. Zonder een spier te vertrekken kondigde ze aan dat de proeven met de tolpoorten niet langer nodig zijn, want nieuwe technische foefjes blijken sneller dan gedacht beschikbaar voor praktische toepassing. Een erkende high tech-specialist heeft ze opdracht gegeven om de invoering van een systeem van kilometerheffing nader te onderzoeken.

De bekering van Netelenbos van rekening rijden naar kilometerheffing lijkt niet ingegeven door een technische doorbraak, maar door het vooruitzicht met een impopulair strijdpunt de verkiezingen in te moeten. Met een achterban die ook lid is van de ANWB, hoefde de PvdA op weinig sympathie bij werkend en rijdend Nederland te rekenen. Inmiddels is veertien jaar over rekening rijden gesteggeld, zijn er tientallen miljoenen in proefopstellingen gestoken en heeft Netelenbos een miljard gulden uitgegeven om drie van de vier grote steden in de Randstad over te halen met haar bereikbaarheidsoffensief in te stemmen. Dat geld kan nu het beste als achterstallig onderhoud in de stedelijke infrastructuur worden beschouwd. Nu de koppeling met rekening rijden achterhaald is, kunnen gemeenten als Utrecht, Eindhoven en Arnhem daar ook aanspraak op maken.

IN AANLEG WAS rekening rijden een goed idee: plaats een paar tolpoorten op de hoofdwegen van de Randstad en het niet-noodzakelijke verkeer zal zich door het prijsmechanisme naar tijden buiten de ochtendspits verplaatsen. Maar in de verdelende rechtvaardigheid van kleinschalig Nederland werd het project een bestuurlijk wangedrocht, opgetuigd met tientallen tolpoortjes om sluipverkeer rond de steden tegen te gaan. Rekening rijden werd een prestigezaak, een kwestie van voortdurende obstructie.

Is kilometerheffing beter? Dat valt te bezien. Ten eerste is er nog nergens praktische ervaring mee opgedaan. Ten tweede belooft het een systeem te worden met variabele tarieven per moment van de dag en per locatie. Dergelijke fijne afstemming bij overheidsprojecten loopt vaak vast in een administratief moeras. Ten derde is er het probleem van de privacy bescherming. Met elektronische kilometerheffing (een chip in de auto en een satellietsysteem om de exacte locatie vast te leggen) wordt het Nederlandse wegennet een Big Brother-circuit. In het enthousiasme dat het plan van de tolpoorten van de baan is, heeft nog geen enkele politieke partij zich hierover uitgelaten.

Voor variabele kilometerheffing bestaat een simpel alternatief: hogere brandstofaccijnzen. Alleen is dit een grof instrument, dat geen onderscheid maakt naar plaats en tijd van de dag. En Nederland doet liever ingewikkeld dan makkelijk als het om filebestrijding gaat. Met haar reuzenzwaai aan de beleidstrapeze kan Netelenbos daarover meepraten.