Voor Arafat is bestand moeilijker dan voor Barak

In Sharm el-Sheikh heeft president Clinton geprobeerd de brokstukken van het vredesoverleg te lijmen. Maar de fundamenten voor echte vrede ontbreken. De komende dagen zijn al cruciaal.

Door onze correspondent SALOMON BOUMAN

TEL AVIV, 18 OKT. De verklaring die de Amerikaanse president Bill Clinton gisteren heeft afgelegd na afloop van het topberaad in de Egyptische badplaats Sharm el-Sheikh is vooral gebaseerd op hoop en niet op overtuiging. Clinton heeft de Israëlische premier Ehud Barak en de Palestijnse leider Yasser Arafat een staakt-het-vuren afgedwongen, maar het essentiële bindmiddel van wederzijds vertrouwen ontbreekt. De meningsverschillen tussen Israël en de Palestijnen zijn zo groot en de emoties zijn dermate hoog opgelaaid dat het in Sharm el-Sheikh bij de Amerikaanse presidentiële verklaring moest blijven. De handtekeningen van Barak en Arafat staan er niet onder.

Voor zo'n staakt-het-vuren, waarvoor de strijdende partijen geen eigen verantwoordelijkheid nemen, is geen precedent. Dat wil overigens niet zeggen dat het geen enkele schijn van kans heeft. Met de verklaring van Clinton is slechts een deel van het gisteren overeengekomen bestand aan de openbaarheid prijsgegeven. Geheime afspraken over deëscalatie van het geweld onder scherp toezicht van de Amerikaanse CIA zijn de instrumenten waarmee de generaals de rust moeten proberen te herstellen. De ernstige incidenten van gisteren, na de aankondiging van het bestand, zijn een indicatie voor dingen die kunnen gebeuren indien binnen een paar dagen zou blijken dat de afspraken in Sharm el-Sheikh geen stand houden.

Arafat heeft het aanzienlijk moeilijker dan Barak om het bestand uit te voeren. Barak is premier van een staat en als minister van Defensie is hij bovendien de baas over een gedisciplineerd leger, met gewapende kolonisten weliswaar als een potentieel onberekenbaar blok aan zijn been. Arafat daarentegen is de gekozen leider van een in territoriaal opzicht nog versnipperde Palestijnse staat in wording, en van een verdeeld en ook getraumatiseerd Palestijns volk. Zijn positie doet denken aan die van David Ben-Gurion, de stichter van de staat Israël, die in 1948 met geweld een burgeroorlog tussen zionisten en revisionisten (tegenstanders van de deling van Palestina in een joodse en Palestijnse staat) wist te vermijden. Het is van cruciaal belang dat Arafat de komende dagen zijn autoriteit aan zijn volk weet op te leggen. In drie weken tijd is een Palestijns protest uitgegroeid tot een brede opstand voor Palestijnse onafhankelijkheid. De Palestijnen hebben, in de geest van Arafats belofte dat de Palestijnse staat er spoedig komt, naar stenen en wapens gegrepen om het juk van de Israëlische bezetting van zich af te werpen en de kolonisten naar huis te sturen. Zij berijden nu zijn paard. Het temmen van die nationalistische emotie, die door de kwestie Jeruzalem een sterk islamitisch karakter heeft gekregen, is een bovenmenselijke taak. Daarom was Arafat zo weerspannig om naar Sharm el-Sheikh af te reizen. Hij wist bij voorbaat dat zijn herwonnen populariteit opnieuw zou afnemen als hij in de greep van Clinton en de Egyptische president Hosni Mubarak een bestand zou aanvaarden zonder uitzicht op erkenning van een Palestijnse staat. De eerste tekenen wijzen erop dat Arafat dat goed heeft gezien. De weerstand tegen het bestand is fel. Van de zijde van Hamas en de Islamitische Jihad lag dat voor de hand. Maar dat ook commandant Marwan Barghouti van Tanzim (de gewapende jeugdorganisatie van Arafats Fatah) kort na Clintons verklaring heeft gezegd dat de strijd doorgaat, is een klap in het gezicht van Arafat. Een Palestijnse opstand tegen Israël is ook een interne strijd om de macht aan Palestijnse zijde, gedreven door protest tegen uitspattingen van het in 1993 over de Palestijnen gekomen bestuur door de PLO uit Tunis. Deze aspecten van de opstand maken uitvoering en bestendiging van het bestand zo moeilijk. Na de Arabische top in Kairo, die zaterdag wordt gehouden, zal pas echt blijken in welke richting de ontwikkelingen in het Midden-Oosten zullen gaan. Zal de uitkomst van de top in Sharm el- Sheikh een matigende invloed hebben op de Arabische stellingname in Kairo tegen Israël, en zal dat ook de houding van het Palestijnse volk beïnvloeden? Zal Arafat er de komende dagen in slagen het vuur van het Palestijnse verzet op een laag pitje te houden teneinde op de Arabische top maximale winst binnen te halen voor de stichting van een onafhankelijke Palestijnse staat?

Premier Barak ziet de toekomst na Sharm el-Sheikh nogal somber in. De vorming van een noodregering - met daarin Likud-leider Ariel Sharon - blijft voor hem een politieke prioriteit, gezien de Palestijnse dreiging. Of is de vorming van zo'n nationale regering voor Barak een alibi om eind deze maand te ontsnappen aan een parlementaire nederlaag met vervroegde algemene verkiezingen als consequentie? In Sharm el- Sheikh heeft president Clinton de brokstukken met zijn verklaring weten te lijmen. Het bouwwerk van de nieuwe hoop kan echter alleen overeind blijven als er stevige fundamenten onder staan.

'Waar heiligheid begint, eindigt de rede'

De Israëlische oud-premier Shimon Peres reist rond om het Israëlische standpunt in de huidige crisis met de Palestijnen uit te leggen.

Door onze redacteur CAROLIEN ROELANTS

DEN HAAG, 18 OKT. Samen met wijlen premier Yitzhak Rabin en de Palestijnse leider Arafat kreeg Shimon Peres in 1994 de Nobelprijs voor de Vrede voor het Akkoord van Oslo, dat Israël en de Palestijnen naar vrede zou brengen. Nu wordt Peres geconfronteerd met een nieuwe crisis die in twee weken tijd evenveel levens aan Palestijnse zijde heeft geëist als de eerste vier maanden van de Intifadah, de in 1987 uitgebroken Palestijnse volksopstand. Maar Peres, minister van Regionale Samenwerking onder premier Barak, houdt goede moed: "Er is geen vredesproces zonder crisis en zonder tegenslagen".

Wat is de oorzaak van deze crisis?

"De kwestie-Jeruzalem. Een godsdienstige kwestie. Alle andere punten zijn politiek van aard. En waar de godsdienst begint, helpt een compromis niet. Waar heiligheid begint, eindigt de rede."

Is een gelukkig einde mogelijk?

,.Ja. Niet een gelukkig einde. Een gelukkige voortzetting. Flaubert zei eens dat er een taakverdeling is tussen de Heer en de mens; de een is verantwoordelijk voor het begin en het eind, en de ander voor dat wat er tussenin ligt. Dus ik voel me niet verantwoordelijk voor het eind, we zijn verantwoordelijk voor de voortzetting."

Is een oplossing mogelijk?

"We moeten zoeken naar een oplossing. Misschien is er een verborgen oplossing. Onderhandelen is niet marchanderen maar een daad van creativiteit. Je moet steeds je opties blijven ontdekken. Op dit moment bestaan er geen opties voor Jeruzalem."

Droeg het bezoek van Likudleider Sharon aan de Tempelberg bij tot deze crisis?

"De perceptie van zijn bezoek heeft deze problemen gecreëerd. Want ik denk niet dat Sharon ging om de Palestijnen te provoceren. Hij ging misschien om te concurreren met (ex-Likudpremier) Netanyahu. Of om Barak te provoceren. Maar de Palestijnen zagen het als een daad tegen hen."

Droeg de harde Israëlische reactie bij tot de voortzetting van het geweld?

"Ik ben er niet zo zeker van dat Israël zo hard reageerde. Het is een onevenwichtige confrontatie, maar Israël was niet degene die de confrontatie koos."

Was het gebruik van helikopters en tanks noodzakelijk?

"Die werden alleen gebruikt toen er kogels kwamen. Niet tegen stenen."

Er werden 100 Palestijnen gedood tegen minder dan 10 Israëliërs.

"Maar waarom deden ze het? Waarom gooiden ze met stenen? We begrijpen dat niet. Het is niet zo dat het leger kwam om op mensen te schieten. Zij gooien stenen naar het Israëlische verkeer, en Israëlische politiemannen. Waarom? Het was volledig onnodig, volledig. En, geloof me, ik betreur ieder slachtoffer."

Verwacht u dat het staakt-vuren van gisteren zal standhouden?

"Het heeft een kans. Een akkoord is beter dan geen akkoord. Het is onvolmaakt. Maar beide zijden hebben een staakt-het-vuren nodig. De Palestijnen hebben nieuwe verantwoordelijkheden. Ze zijn verantwoordelijk voor het welzijn van drie miljoen mensen."

Premier Barak heeft gesproken van een regering van nationale eenheid. Zal deelneming van Sharon daaraan geen verkeerd signaal geven?

"Noodregering, dat was de term die werd gebruikt. Ik hoop dat de noodsituatie zal verdwijnen, zodat er geen noodregering zal komen."

Omdat deelneming van Sharon een verkeerd signaal is?

"Sharon heeft na de top in Sharm el-Sheikh al nee gezegd. Hij zei tegen Barak: aangezien je teruggaat naar het vredesoverleg, doe ik niet mee. Dus het probleem is ten dele opgelost."

Voor de top in Sharm el-Sheikh zei Barak dat Arafat geen vredespartner meer was.

"Ik was het niet met hem eens. Want ik denk dat wij niet de leiders van onze buren kunnen aanwijzen. En we moeten onderhandelen."

Veel Israëliërs voelen zich bedreigd. Is er een dreiging?

"Ja. Er is een aantal krankzinnigen in de buurt. Ik zie Saddam Hussein als een gevaarlijke gek. Ik denk dat de Iraniërs onmogelijk zijn. Een groep geestelijken wil een staat leiden, ze rechtvaardigen terrorisme. Ze bouwen een kernbom."

Maar zijn de Palestijnen een bedreiging?

"Ze vormen een bedreiging omdat als we geen akkoord bereiken, er een storm zal opsteken in het hele Midden-Oosten."

Had Israël niet grootmoediger jegens de Palestijnen moeten zijn na het Akkoord van Oslo?

"De Westelijke Jordaanoever was onder de Jordaniërs, en ze gaven het niet aan de Palestijnen. De Gazastrook was onder de Egyptenaren en ze gaven het nooit aan de Palestijnen. Barak ging ermee akkoord 90 procent van de gebieden terug te geven. Hij was zelfs bereid over Jeruzalem te onderhandelen. Wat is edelmoedigheid? Jeruzalem kan nooit het monopolie worden van Arafat. Er zijn drie godsdiensten, niet één. Ik kan me geen precedent herinneren van een natie die werd aangevallen, de oorlog won, en het land weer teruggaf, niet in een oorlog maar aan de onderhandelingstafel."

Zie ook:

Israël en Palestijnen beloven einde geweld(17 oktober 2000)
Mubarak: meer geweld dreigt (16 oktober 2000)
De Palestijnse opstand en de IT-revolutie (16 oktober 2000) Arafat en Barak naar top in Egypte (15 okotber)
Hoop op top over Midden-Oosten (14 oktober 2000)
Ondanks geruzie, een tegen Israël (14 oktober 2000)
Israël valt doelen Palestijnen aan (13 oktober 2000)
Nationalisten halen hun gelijk (13 oktober 2000)
Raketaanval Israël op Palestijnen (12 oktober 2000)
'Opstand redt Arafat van binnenlandse woede' (12 oktober 2000)
'Ze durven niks zolang we hun soldaten hebben'
(11 oktober 2000)
Israel verlengt ultimatum aan Palestijnen (10 oktober 2000)
Premier Israel stelt Arafat ultimatum (9 oktober 2000)
'Beperkte oorlog' dreigt in Israel (7 oktober 2000)
Politie in Jeruzalem uit zicht Palestijnen (6 oktober 2000)
Barak blijft weg bij nieuw overleg Arafat (5 oktober 2000)
Staakt-het-vuren Israel, Palestijnen (3 oktober 2000)
Weer oproep tot bestand in Israel (2 oktober 2000)

( a d v e r t e n t i e s )