NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Een militaire rechter sprak gisteren Aleksandr Nikitin vrij van door de Russische geheime dienst FSB ingebrachte beschuldiging van landverraad. De uitspraak is een grote zege voor de zaak van het recht en het milieu in Rusland.

Door onze redacteur PETER MICHIELSEN

ROTTERDAM, 30 DEC. Een zege voor het milieu en de zaak van de onafhankelijkheid van de Russische justitie, en een zware nederlaag voor de FSB, de Russische geheime dienst. Zo wordt de uitspraak beoordeeld in de zaak tegen Aleksandr Nikitin, gepensioneerd kapitein van een Russische kernonderzeeboot.

Een militaire rechter sprak in St. Petersburg Nikitin vrij van de beschuldiging van hoogverraad, spionage en verraad van staatsgeheimen. Daarmee kwam voorlopig een eind aan een zaak die internationaal sterk de aandacht heeft getrokken. Tegen Nikitin was twaalf jaar gevangenisstraf en confisquatie van al zijn bezit geëist.

Begin 1996 publiceerde Nikitin, in opdracht van de Noorse milieu- organisatie Bellona en ten behoeve van een milieu-congres in Moskou, een rapport over de vervuiling van de Barentsz Zee door kernafval van tot zinken gebrachte of wegrottende kernonderzeeboten. In Severomorsk, een bases bij Moermansk op het schiereiland Kola, en langs de kust van Kola, zo schreef Nikitin, rotten alleen al honderd tot tweehonderd afgeschreven kernonderzeeboten weg zonder dat de kernreactoren en de nucleaire brandstof waren weggehaald. In andere gevallen was kernafval, verpakt in ijzeren vaten, gewoon in zee gedumpt.

Na de publicatie van het Bellona-rapport werd de nu 45-jarige oud- marineofficier in februari 1996 door de FSB gearresteerd en beschuldigd van verraad van staatsgeheimen en spionage. Nikitin voerde daar tegen aan dat al het materiaal waarvan hij gebruik had gemaakt al eerder in Rusland was gepubliceerd (soms zelfs in schoolboeken). De FSB beriep zich op een geheime oekaze van het Russische ministerie van Defensie. Pas tijdens het eerste proces tegen Nikitin in 1998 kreeg Joeri Sjmidt, de verdediger van Nikitin, die geheime oekaze te zien. Hij voerde aan dat Nikitin zich niet kon houden aan bevelen waarvan hij de inhoud niet kende en niet had kunnen kennen. Nikitins conclusies waren zelfs niet omstreden: in juni vorig jaar zei president Jeltsin zelf tegen de Noorse koning dat de noordelijke wateren van Rusland "verzadigd zijn met nucleair materiaal", en de Noren hebben gelijk als hun dat verontrust.

Nikitin kwam eind 1996 in afwachting van zijn proces vrij, maar hij mocht St.Petersburg niet verlaten en werd voortdurend door FSB-agenten gechicaneerd. Die chicanes - die volgens Sjmidt aantoonden dat de FSB methoden hanteert die niet verschillen van die van zijn voorganger, de KGB - gingen door tot het proces waarin gisteren uitspraak werd gedaan: de banden van zijn auto werden lekgeprikt, zijn huis werd in zijn afwezigheid doorzocht, zijn vrouw werd bedreigd en met obscene gebaren beledigd en zijn deursloten werden met lijm dichtgespoten.

Rechter Sergej Golets sprak Nikitin gisteren vrij met het argument dat de aanklacht is gebaseerd op geheime bevelen van het ministerie van Defensie die de beklaagde niet kon kennen. "Het gebruik van zulke bevelen is een directe schending van de grondwet", aldus Golets. De informatie waarvan Nikitin gebruik maakte in zijn Bellona-rapport was bovendien pas tot staatsgeheim bestempeld ná de arrestatie van Nikitin.

De FSB leek gisteren het vonnis te accepteren. Een FSB-medewerker zei tegen het Russische persbureau Interfax: "Een rechterlijke beslissing is een rechterlijke beslissing, die naar onze mening is genomen op basis van de wet." De openbare aanklager tekent evenwel hoger beroep aan bij het Russische Hooggerechtshof.

De uitspraak van rechter Golets is van groot belang omdat hij heeft getoond daadwerkelijk onafhankelijk te zijn en zelfs de machtige FSB te durven trotseren. De zaak is bovendien belangrijk voor de zaak van het Russische milieu, omdat Russen die kennis hebben van milieuproblemen niet langer kunnen worden afgeschrikt met geheime oekazes van ministeries of de FSB. Een woordvoerder van Bellona zei gisteren tegen het persbureau AP dat veel milieubewuste Russen lijden onder het 'Nikitin-effect' - dat hen bang maakt voor de lange arm van de FSB als ze milieuproblemen waarvan ze weet hebben aan de kaak zouden willen stellen. In een zaak die sterk leek op die van Nikitin werd in juli in Vladiviostok nog de ex-marineofficier Grigori Pasko tot drie jaar cel veroordeeld. Ook hij had geschreven over nucleaire vervuiling van Russische kustwateren (in de Grote Oceaan), ook hij deed dat tegenover een buitenlands medium (de Japanse televisie), en ook hij werd het slachtoffer van door de FSB geformuleerde beschuldigingen. Hij kwam na zijn veroordeling overigens vrij op grond van een amnestie.

Tenslotte wettigt volgens waarnemers de uitspraak van gisteren de legitimiteit van de internationale belangstelling voor milieuproblemen in Rusland; tenslotte had Nikitin zijn uitlatingen gedaan in een rapport voor een Noorse organisatie.

( a d v e r t e n t i e s )