NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

Oost-Europa hervormt nu al tien jaar, met wanhoop maar ook met woede over het gebrek aan begrip van Brussel dat eist dat men nog eens tien jaar hervormt om EU-lid te kunnen worden. 'Moeder Europa is onbarmhartig'.

Door onze redacteur PETER MICHIELSEN

VILNIUS/ROTTERDAM, 24 DEC. Al tien jaar nu staan de landen van Oost- Europa, na decennia door de geschiedenis te zijn mishandeld, voor de deur van Moeder Europa; beleefd, met de hoed in de hand. Ze willen naar binnen.

Dat mag. Maar eerst moeten die mishandelde kinderen aan een paar duizend huisregels van Moeder Europa voldoen, en die wijzigt ze niet voor de arme neven uit het Oosten.

Ze aanvaarden die huisregels, en dus hervormen ze, al tien jaar: op elke gebied van de samenleving is inmiddels letterlijk alles veranderd. Alleen wie in het Oosten woont weet met hoeveel pijn dat gepaard gaat - pijn door verloren werk, verloren inkomen, verloren spaargeld, verloren vooruitzichten.

Moeder Europa, vindt men in het Oosten, is onbarmhartig. Niemand in Brussel kan zich voorstellen wat de hervormingen voor de gewone man in de straat in Sofia en Bratislava en Boekarest inhouden, en niemand - daarvan is men overtuigd - is bereid daar lang bij stil te staan. De Oost-Europeanen klagen niet hardop. Men is er te beleefd voor. Niemand beledigt Brussel graag.

Soms wint de frustratie het echter van de beleefdheid. Premier Ivan Kostov van Bulgarije, bijvoorbeeld, kreeg van de EU te horen dat er naast die duizenden voorwaarden nog één extra wordt gesteld: Bulgarije moet de kerncentrale van Kozlodoej sluiten, want de EU vindt haar onveilig, en als die centrale veertig procent van de energie in het straatarme Bulgarije levert, dan is dat jammer voor Bulgarije. De EU belooft geld, maar nu al staat vast dat de sluiting de Bulgaren zelf veel meer zal gaan kosten.

Het kwam heel hard aan in Sofia. "Europa heeft niets voor Bulgarije gedaan. Of maar heel weinig. En ik wil dat hier heel duidelijk zeggen," zei Kostov in maart. De eis van de EU, zei hij, "is een inhoudsloos Diktat, een agressieve eis die ons laatste concurrentievermogen verwoest. Wat blijft er over van onze economie?" En een paar maanden later: "We willen als Europeanen worden behandeld. Welnu, dat worden we niet."

Uiteindelijk ging Sofia natuurlijk door de bocht: Kozlodoej gáát dicht. Met pijn, en met spijt. "Iedereen in Bulgarije is voor het behoud van de centrale. Ik ook. De centrale is de trots van Bulgarije", zei Kostov in december tegen Der Spiegel. Inmiddels wordt Kostov door de (anti-EU-)oppositie in zijn land "verraad" en "verkwanseling van de nationale belangen" verweten.

Steeds meer leiders in het Oosten geven uiting aan hun frustratie over de kille rekenmeesters in Brussel, ook al weten ze dat ze Brussel beter niet voor het hoofd kunnen stoten zolang ze aan de verkeerde kant van de voordeur van Huize Europa staan. Maar soms wijkt de diplomatieke beleefdheid. De EU, zei half december de Estse minister van Buitenlandse Zaken, Toomas Ilves, is "arrogant en racistisch" jegens Oost-Europa. "Westerse beleidsmakers wuiven de Oost-Europese landen weg als corrupt, crimineel en achterlijk, ook al zeggen de bewijzen iets anders." Als in Finland een bende van twintig Finse en acht Estse mensensmokkelaars wordt opgerold, heet dat in de Finse pers een Estse bende. Ilves: "Voelt men zich in West-Europa beter als men het Oosten slecht maakt? Heeft het Westen het nodig, Oost-Europese landen per definitie als slecht, achterlijk, onrijp en problematisch te bestempelen?"

Twee weken eerder was er in Brussel geruzied tussen de EU-rekenmeesters en Poolse parlementariërs, die kwamen vragen hoe men zich bij de EU voorstelt dat Polen binnen enkele jaren ruim een miljoen keuterboertjes laat afvloeien. "Er was geen tekort aan bittere woorden", zo meldde de Poolse televisie na afloop, "zelfs van afgevaardigden van [ex-premier Tadeusz Mazowiecki's] Vrijheidsunie, de meest overtuigde voorvechters van het EU-lidmaatschap." Diezelfde week werd in Polen een anti-EU- partij gesticht, géén partij van (ex-)communistische, maar van rechts-christelijke snit.

Een paar dagen later zei de Tsjechische ex-premier Václav Klaus, voorzitter van het parlement in Praag, het Eurocommissaris Günter Verheugen recht in het gezicht. De EU voert geen dialoog met de kandidaat-leden, aldus Klaus. "De benadering heeft niets te maken met de partnerschap die de EU zegt na te streven" maar alles met "paternalisme".

De Oost-Europeanen, zo schreven in november de Oost-Europese ambassadeurs in Den Haag in een gezamenlijke verklaring, "voelen zich misleid en zijn moe van het wachten op betere tijden." Een samenleving kan niet toeleven naar een doel - zoals Kostov zei, rekenend vanaf 1989 - "dat twintig jaar verwijderd ligt". Het is geen wonder dat in veel landen het aantal voorstanders van toetreding tot onder de vijftig procent is gedaald, en dat ten aanzien van Brussel steeds vaker termen vallen als paternalisme, arrogantie, kolonialisme, en kilheid. Paternalisme? Zie het visumbeleid, zegt men in Boekarest en Sofia: de Roemenen en de Bulgaren mogen praten over toetreding tot de EU, maar ze staan nog steeds in lange rijen voor EU-consulaten voor een peperduur visum. Het onderwerp zou op de EU-top in Helsinki ter sprake komen. Maar wat er ook ter sprake kwam, niet het visumbeleid.

Op een congres in de Litouwse hoofdstad Vilnius zei Petros Mavromichalis (bij de EU belast met toetredingsoverleg met Tsjechië) onlangs: "De Oost-Europeanen wordt verteld dat ze zich bij de grote Europese familie aansluiten. Hun wordt niet verteld dat hun staalindustrie straks concurrerend moet zijn, en dat ze verdwijnt als ze dat niet is."

Maar, zo zegt hij ook, de EU moet zich wel hard opstellen: "De Europese Commissie bewaakt de Europese verdragen. Ze moet erop toezien dat een overhaaste toetreding niet de structuur van de EU in gevaar brengt. Het gaat om snelheid en om kwaliteit. Het één is niet belangrijker dan het ander, dat zou geen dienst aan Europa betekenen. Het is in niemands voordeel als landen als tweederangsleden toetreden. Maar Europese leiders houden al jaren mooie toespraken vol 'geen obstakels' en 'geen bezwaren'. Die toespraken gaven aan dat iedereen een snelle toetreding wenste. Later bleek er een conflict te bestaan tussen die toespraken en de realiteit."

Daar kwam ook Litouwen achter. Dat land moet de kerncentrale van Ignalina sluiten, en dat is een nog groter drama dan de sluiting van Kozlodoej voor de Bulgaren, want Ignalina levert Litouwen tachtig procent van zijn energie. Petras Austrevicius, kanselier van de Litouwse regering: "De EU zegt: de centrale is onveilig. Wij zeggen: we kunnen Ignalina niet sluiten, want Ignalina is wèl veilig en de sluiting zal ons ruïneren." Marius Laurinavicius van de krant Lietuvos Rytas: "Bij ons komt het over als: we sluiten Ignalina, niet omdat we dat willen, maar omdat de EU dat wil."

'Schokhervormer' Jeffrey Sachs schreef onlangs in de Central European Review: "Het meest schadelijke denkbeeld in het Westen is het aanhoudende gevoel dat het succes of het falen van de overgang [naar een markteconomie] ons niet aangaat". Toch komt het woord wanhoop in het Brusselse vocabulaire niet voor. Dat staat alleen, groot geschreven, in de Oost-Europese vocabulaires.

( a d v e r t e n t i e s )