NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

S e l e c t i e

Hoe vaak krijgt u de kans om meer dan een uur lang te luisteren naar een culturele intellectueel die u vertelt over schoonheid en troost en wat er verder zoal nu we het er toch over hebben, ter tafel komt? Met dank aan Wim Kayzer voortaan minstens één maal per week.

DIRK LIMBURG

Het televisiekader staat als een schilderij zo stil. De stem die je hoort komt van de lippen die bewegen. Het hoofd is roerloos. Soms knippert een oog. Dan draait het gezicht een beetje. De man zwijgt en begint weer te vertellen. Soms klinkt een korte opmerking of aanmoediging van een sonore, onzichtbare stem. En dat meer dan een uur lang, terwijl wat de man je vertelt over verleden, rampen en mooie herinneringen alle aandacht vergt.

Dergelijke televisie is zeldzaam en sinds vijftien jaar het handelsmerk van Wim Kayzer. Het onderwerp varieert, het aantal ondervraagden kan verschillen, maar de pratende hoofden blijven. En terecht, zegt Kayzer. "Er is niks fascinerender dan iemands kop als hij zit te denken of in de weer is met zijn emoties. De uitdrukking op iemands gezicht, als hij lacht, huilt, wat er allemaal gebeurt - het is telkens weer een avontuur."

In 1984 maakte Wim Kayzer (53) Het Onderhoud voor de VPRO televisie. Het waren maandelijkse lange gesprekken met 'belangwekkende medemensen'. In 1987 volgde Beter dan God over genetische manipulatie en vooral de ethische implicaties daarvan. Kayzer sprak met artsen, genetici, gehandicapten en monteerde hun opmerkingen tot een indrukwekkend drieluik. In het vierluik Nauwgezet en Wanhopig (1989) vertelden Gabriel García Marquez, George Steiner, György Konrád en Jorge Semprúm afwisselend over hun herinneringen. Kayzer won er de zilveren Nipkow mee, die hij weigerde. De bijval van het publiek was hem voldoende. In Aan de Voet van de Heuvel (1990) wordt Kayzer in een Hongaars hotel bezocht door een bonte stoet karakters. Na het tweeluik Over Dresden en Schopenhauer (1991) maakte hij het zesdelige Een schitterend Ongeluk (1993) met Daniel C. Dennett, Freeman Dyson, Stephen Jay Gould, Oliver Sacks, Rupert Sheldrake en Stephen Toulmin. Vertrouwd en o zo vreemd (1995) ging vanuit een Veluws landhuis vijf maal vier uur lang over het geheugen.

En nu, nog altijd voor de VPRO, na tweeëneenhalf jaar voorbereiding, de 26-delige serie Van de Schoonheid en de Troost. In de inleidende aflevering lossen de cultuurdragers elkaar af in een stortvloed van gedachten. De komende zes maanden zal aan elk van hen een zondagse uitzending worden gewijd.

Schoonheid en troost? "Het zijn ontmoetingen met mensen die me vertellen wat hun leven de moeite waard maakt, soms dwalen we daar van af. Soms schuren we er langs en soms gaat het over wat overblijft als er geen schoonheid of troost meer is. Het is geen Teleac-benadering."

Karel Appel, Martha Nussbaum, Stephen Gould, Richard Rorty, Germaine Greer en Yehudi Menuhin, om er enkele te noemen. Waarom deze 26 mensen? "Ik ben gefascineerd door hun werk en minstens zo sterk door hun persoonlijkheid. Zo zijn Konrád en de Nigeriaanse schrijver Wole Soyinka door het leven niet gespaard, maar het heeft hen niet verbitterd. Ze kennen nog een grote tederheid. Hoe houden ze het vol - dat intrigeert me. Iedereen herinnert zich moeiteloos de ellende, maar vertel eens over een moment van schoonheid of troost. Je hoort regelmatig de hersenen kraken. Een mooi geluid."

Wat zijn zulke momenten? "Er zijn triviale - of misschien ook niet - zoals koken. Met name mannen, bijvoorbeeld John Coetzee en Simon Schama, vertellen over koken voor jezelf als troostrijke bezigheid wanneer het leven tegenzit. Als een wiskundig, een muzikaal, of privéprobleem maar niet op zijn plaats wil vallen, tot plotseling toch een verborgen ordening even duidelijk wordt. Ook dat schenkt troost. Een ander element is het alleen zijn, in je eentje je dingen afvragen over het bestaan. Bij veel mensen is dat een voorwaarde voor troost of schoonheid."

Verwacht u dat de kijker zulke thema's ontdekt? "De samenhang moet gaandeweg duidelijk worden. Het zijn 26 ontmoetingen met schoonheid en troost. Het kan alle kanten opwaaieren - soms cirkelen we rond afschuw en wanhoop - maar steeds komen we uit bij wat het leven de moeite waard maakt. Vooraf heb ik gewaarschuwd: we kunnen over van alles praten, maar ik zal altijd terugkeren naar jullie privédomein. Tot mijn verbazing was iedereen daartoe bereid. Ik zou dat zelf niet zo snel doen, maar daarom ben ik wellicht de interviewer. "Halverwege heb ik een thematische ordening overwogen, maar de films zijn zo verschillend. Die oude formule met subdivisies, die ik vaak heb gebruikt, werkte gewoon niet. Het werd er veel te encyclopedisch door."

De uitzendingen verschillen fors in lengte. "Ik wil het hardop denken zichtbaar maken en bij sommigen moest ik langer doorgaan voor hun gedachtengang en alle nuances duidelijk werden. In Hilversum zit alles behoorlijk vastgemetseld, en dat wordt steeds erger, maar de VPRO heeft de ruimte gegeven. Al dwong ons dat wel naar het einde van de avond. Het begint steeds rond tien voor elf en het kan uitlopen tot rond half een 's nachts."

Voor wie heeft u Van de Schoonheid en de Troost gemaakt? "Ik heb geen idee. Het is voor iedereen. De VPRO biedt iets aan. De kijker ziet maar. Hij mag afhaken. Ik kan niks met dat doelgroepengeleuter waar Hilversum van vergeven is. Op mijn programma's heb ik uit alle hoeken en gaten reacties gekregen. De kijker hoeft niets meer mee te brengen dan de wil om even te kijken wat het is. Daarna mag hij doorzappen.

"Aantallen kijkers zijn ook nooit mijn probleem. Bij Schitterend Ongeluk werd de VPRO - tot onze verbijstering - lam gebeld. Misschien gebeurt er deze keer helemaal niks. Het gaat toch om wat wij als makers de moeite waard vinden. Zelfs op Nederland 3 is een groeiend streven naar kijkcijfers en marktaandeel. Voldoen aan zulke normen is een vloek. Als voor de VPRO wordt uitgemaakt wat wel en niet op het scherm mag, dan is het exit via de brandtrap."

Wat vindt u tegenwoordig goede televisie? "Ik heb de laatste tijd bijna niet gekeken. Big Brother? Ik begrijp dat het links en rechts gewaardeerd wordt, maar het gaat geheel aan mij voorbij."

Heeft u al nieuwe plannen? "O nee, dank je wel. Het hoofd draait door. Maar even niet. Dit moet eerst uit de machine en de geest."

Van de Schoonheid en de Troost (pilot), zondag, Ned.3, 23.05- 23.35u.

De VPRO richt een website in. Richard Dufallo geeft op 6 februari een concert dat twee weken later wordt uitgezonden. Half mei begint in het Amsterdamse Stedelijk Museum een tentoonstelling van door de deelnemers gekozen voorwerpen en kunst. De reeks sluit af met een avondvullende samenkomst van de deelnemers. Eind mei verschijnt het boek.