NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HENK VAN GELDER
Op de deksel van de jampot zit een klein, uitklapbaar foldertje vastgeplakt. Flipje, de geheel uit bessen opgebouwde mascotte van De Betuwe, biedt gratis entreekaarten voor het circus aan. Dat hij zo heet, staat als vanouds op zijn koksmuts te lezen. Verder speelt Flipje in het ronde foldertje slechts een decoratieve rol. Hij vrolijkt de paginaatjes op, en dat is alles. Wie hem nog niet kende, zou zich zelfs kunnen afvragen wie hij is.

Lang geleden was dat anders. Flipje van De Betuwe, de jamfabriek in Tiel, behoorde tot de allerbekendste reclame-iconen uit de Nederlandse geschiedenis. Krijgertjes, van Flipje tot flippo luidt, niet voor niets, de titel van een tentoonstelling op de bovenste verdieping van het in twee schilderachtige kaaspakhuizen gevestigde Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn. En het is er overvol, want de weggevertjes hebben in dit land een rijke historie.

In de ene na de andere vitrine ligt, staat en hangt heel veel bezienswaardig materiaal - van de eerste decennia van deze eeuw tot en met de laatste. De oudste weggevertjes, die hier dus krijgertjes worden genoemd, dateren al uit het allereerste begin van de massareclame. Niemand wist toen nog dat ze in het latere reclamejargon incentives zouden heten, en tot het instrumentarium van de sales promotion zouden worden gerekend. Men wist alleen, aldus een verklarende tekst bij het begin van de expositie, dat kleine cadeautjes een belangrijke rol konden spelen bij klantenwinning en klantenbinding - en dat was genoeg.

Het verpakken van kleine zwartwit-fotootjes bij de producten bracht in die oertijd al ware rages teweeg - volstrekt vergelijkbaar met de flippo's die nog maar kortgeleden het marktaandeel van Smiths-chips opjoegen, en nog steeds via Internet worden geruild. Op die fotootjes kon, in de tijd dat de kranten nog nauwelijks foto's afdrukten, van alles staan: kinderen, filmsterren, taferelen uit de middeleeuwen, landschappen van Nederlands-Indië en vorstelijke figuren als de 'Duitsche Kroonprins met zijne Bruid'. Vloeibladen en legpuzzels waren er ook al snel bij. Evenals de albums waarin de losse plaatjes konden worden opgeplakt.

In de jaren vijftig kwamen de filmsterrenfoto's bij de kauwgom (Doris Day! Roy Rogers!) en de speldjes, in de jaren zestig de sleutelhangers en van alle tijden zijn de stripboekjes (Piet Pelle op zijn Gazelle), de reclamegrammofoonplaatjes met verhaaltjes (Paulus de boskabouter houdt grote schoonmaak voor Krom Verenigde Chemische Wasserijen) en zelfs complete reclameliederen, zoals de wijze raad die Louis Davids reeds in 1932 voor Persil vastlegde op een picture disc: "In het huwelijk, beste meid/ dan win je het altijd met Persil/ en verdraagzaamheid..."

Het lijkt lang geleden, maar tegelijk is het zo actueel als wat. Dat bewijzen de flippo's en de Flipje-actie die dezer dagen op de jampotten wordt gevoerd. Flipje werd in 1935 gecreëerd door de tekenaar Eelco ten Harmsen van der Beek en trad vooral op in de talloze gratis stripboekjes die De Betuwe verspreidde onder het gretige publiek. Maar er waren ook legpuzzels, kleurplaten, veters, placemats en zelfs bretels met Flipje erop.

Met de jamfabriek ging het echter minder goed. Twaalf jaar geleden werd het bedrijf overgenomen door concurrent Hero, en in 1993 werd de gehele productie verplaatst naar een nieuwe fabriek in Breda. Flipje komt dus al enkele jaren niet meer uit Tiel. Op de plaats van het oude fabrieksterrein is intussen een woonwijk gebouwd, waar men onder meer kan wonen aan Flipjes Erf. Ook is er in Tiel een standbeeldje verrezen voor het bessenmannetje. Maar avonturen beleeft hij niet meer; hij mag alleen nog op het deksel een actie aanprijzen.

Krijgertjes, van Flipje tot flippo's, Museum van de Twintigste Eeuw, Bierkade 4, Hoorn, t/m 31 okt.

Eerder verschenen in deze rubriek:

Copywriter in een boze wereld
(27 juli 1999)
Nagelaten werk
(20 juli 1999)
Vrouwen en auto's
(13 juli 1999)
Onschuldige dwergen
(6 juli 1999)
Hunkeren naar een Prijs
(29 juni 1999)
NS gaat heilige koe te lijf
(22 juni 1999)
Nederig tegen het vloeken
(15 juni 1999)
Muziek, bier en boetes
(25 mei 1999)
Dood van een cowboy
(18 mei 1999)
Rotterdamse glorie
(11 mei 1999)
Omstreden kus
(4 mei 1999)
Bij Ben is iedereen eerlijk
(27 april 1999)
'Goed bezig, Herman!'
(20 april 1999)
Frits en de mayo
(13 april 1999)
Het nieuwe gezicht van H&M
(6 april 1999)
Verkade toen
(30 maart 1999)
Het Peugeootje van Margootje
(23 maart 1999)
De reclamefilm van het jaar
(16 maart 1999)