NIEUWSSELECTIE  
  KORT NIEUWS  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

HENK VAN GELDER
Bestijg de trappen van het schilderachtige Nederlands Gedistilleerd Museum in Schiedam, tot aan de zolder. Daar, op de krakende vloer onder de hanenbalken, is de kleine tentoonstelling Louter Kabouters ingericht - over de kabouter als reclame-icoon. Aan panelen, in vitrines en op een tv-scherm in de hoek dienen de commerciële kabouters uit voorbije tijden zich aan: Piggelmee, de mascotte voor Van Nelle's thee en koffie, de naamloze kabouter die met kruik en glas in de handen reclame maakte voor het jenevermerk Ouwe Duys, en de veelzijdige Pinneke Proost die door Marten Toonder werd geschapen voor de Kabouter-jenever van de Schiedamse distilleerderij Herman Jansen.

"Voor moeilijke of voor de mens onmogelijke karweitjes draaien zij hun hand niet om", zeggen de samenstellers van de expositie ter verklaring op het eerste paneel. "Koffie maken, jenever stoken, alles gebeurt moeiteloos dankzij de kabouters. Met hun positieve imago zijn de kabouters erg goed in het aanprijzen van genotmiddelen. Wat kan er immers slecht zijn aan jenever als een vrolijk lachende kabouter ermee komt aanzetten."

En ze hebben gelijk: de buikige dwerg met puntmuts, baard en glunderwangen verleende in vroeger dagen iets buitengewoon onschuldigs aan een artikel dat nu nog slechts kan worden aangeprezen met de begeleidende tekst "Geniet, maar drink met mate." Zie eens in een bioscoopreclamefilmpje uit 1948 - hoe genoeglijk hij met trechter en retort doende is die overheerlijke jenever te stoken. Geen wonder dat de filmkeuring daar destijds moeiteloos het stempel 'toegelaten voor alle leeftijden' aan verleende.

Pinneke Proost, die hier met een krakerig geknepen stemmetje de treffende slagzin 'Drink louter Kabouter' aanheft, kwam tijdens de oorlog tot leven op de tekentafels van Toonder Studio's in Amsterdam. Terwijl over de schrale straten van de stad de doem van de bezetting lag, werd binnenshuis druk gewerkt aan de creatie van een reclame- figuurtje voor Kabouter-jenever. Zo lang de tekenaars van Toonder nog hard aan het werk waren, liepen ze niet het risico naar de Duitse oorlogsindustrie te woorden gestuurd. Daarenboven liet de Schiedamse distilleerderij zijn reclame-opdracht vergezeld gaan van een kruik jenever, in de memoires van Toonder beschreven als 'een onbetaalbare godendrank' die destijds bij de lokale zwarthandelaar minstens 150 gulden per fles kostte.

Op de tentoonstelling liggen de originele ontwerpschetsen van de toenmalige Toonder-medewerker Hans G. Kresse (die later roem zou oogsten met de strip Erik de Noorman), de diverse stadia van een door Marten Toonder geschreven boekje dat nooit is verschenen, en de tekeningen voor advertenties die in 1945 en 1946 verschenen in het bovengronds gekomen blad Metro. Het zijn even zoveel tekenen des tijds, want ze reageerden op de actualiteit. Een net burgerheertje zit genoeglijk in een crapaud naast een potkachel, waaruit Pinneke Proost hem een glaasje oude klare aanreikt. "De kolennood kan hem niet deren", luidt de begeleidende tekst, "hij gaat die met Kabouter weren."

Kabouter-jenever bestaat nog steeds, al is Herman Jansen intussen overgenomen door het bedrijf UTO Nederland. Op het etiket staat tegenwoordig een in grijs afgedrukte Pinneke Proost, die echter een onhandig nagetekende, kinderachtige kopie is van het originele ontwerp van Kresse. En reclame wordt er niet meer voor gemaakt. Liever schuift UTO Nederland een ander jenevermerk (Notaris) naar voren. Bij jenever passen volgens de huidige reclame-maatstaven geen kabouters meer. De gemiddelde verbruiker is nu een heer op zekere leeftijd, die het geloof in kabouters helaas is kwijtgeraakt.

Louter Kabouters, Nederlands Gedistilleerd Museum, Lange Haven 74-76, Schiedam, t/m 28 nov.

Eerder verschenen in deze rubriek:

Hunkeren naar een Prijs
(29 juni 1999)
NS gaat heilige koe te lijf
(22 juni 1999)
Nederig tegen het vloeken
(15 juni 1999)
Muziek, bier en boetes
(25 mei 1999)
Dood van een cowboy
(18 mei 1999)
Rotterdamse glorie
(11 mei 1999)
Omstreden kus
(4 mei 1999)
Bij Ben is iedereen eerlijk
(27 april 1999)
'Goed bezig, Herman!'
(20 april 1999)
Frits en de mayo
(13 april 1999)
Het nieuwe gezicht van H&M
(6 april 1999)
Verkade toen
(30 maart 1999)
Het Peugeootje van Margootje
(23 maart 1999)
De reclamefilm van het jaar
(16 maart 1999)