NIEUWSSELECTIE  
  KORTE BERICHTEN  
  RADIO & TELEVISIE  
  MEDIA  

DOSSIER
RIJKSBEGROTING

DE JAARLIJKSE BOODSCHAP uit Den Haag had vandaag een optimistische toon. Daar is dan ook alle reden toe. Zoals in de Troonrede onderkoeld wordt gezegd zijn de huidige ontwikkelingen bemoedigend. Het kabinet-Kok kan fluitend regeren. Bijna alles loopt beter dan twee jaar geleden bij het opstellen van het regeerakkoord werd voorzien. De behoedzaamheid die toen de leidraad was bij de besprekingen tussen PvdA, VVD en D66, loont nu. Het grootste 'verwijt' dat het kabinet kan worden gemaakt, is dat het al klaar lijkt.

In dat geval kan een kabinet kiezen voor rustig de rit uitrijden of nieuwe prioriteiten stellen. Het kabinet-Kok heeft duidelijk voor het laatste gekozen. Dat blijkt uit de grondige herbezinning op de ruimtelijke inrichting van Nederland die het vandaag heeft aangekondigd. De centrale vraag daarbij is hoe over twintig jaar een bevolking bestaande uit dan achttien miljoen mensen niet alleen voldoende werk heeft, maar ook nog kan wonen, zich verplaatsen en recreëren in een schone en veilige omgeving. Het is geen overbodige vraag in een land dat nu al in de spitsuren volledig vaststaat en steeds meer woekert met de beschikbare ruimte.

DE OPMERKINGEN die de koningin hierover in de Troonrede heeft gemaakt en de brief over dit onderwerp die het kabinet vandaag samen met de begrotingsstukken heeft gepresenteerd, getuigen van een 'sense of urgency'. Om Nederland in de toekomst leefbaar te houden, zullen zeer forse investeringen in de infrastructuur - in de breedste zin van het woord - noodzakelijk zijn. De twee miljard gulden die het kabinet zelf voor dit doel heeft uitgetrokken zijn hierbij vergeleken slechts een druppel op een gloeiende plaat. Het gaat echter niet om het snelle succes, maar om beleid dat kans van slagen heeft. De aandacht voor de inrichting van Nederland is vanzelfsprekend niet geheel nieuw. Wel nieuw, en zeer ambitieus, is de poging van het kabinet om samenhang in de diverse voornemens aan te brengen. Dit vergt een bestuurlijke mega- operatie die niet alleen de Haagse departementen raakt, maar ook vele lokale en regionale overheden. Er hoeft maar verwezen te worden naar de procedures rond de aanleg van de Betuwelijn en de hogesnelheidslijn.

Een belangrijke eerste stap is vandaag gezet. Met de gepresenteerde voornemens heeft het kabinet de ruimtelijke inrichting tot een politieke prioriteit verheven. De politieke betekenis hiervan is dat het kabinet-Kok zichzelf hiermee een eigen gezicht heeft verschaft. Zoals de naoorlogse kabinetten de wederopbouw in het vaandel hadden, heeft het kabinet-Kok nu de herinrichting van het land als leidend beginsel.

De schop wordt vooralsnog voorzichtig gehanteerd. Het kabinet wil de noodzakelijke analyses en oplossingsmodaliteiten beschikbaar hebben voor de volgende kabinetsformatie. Maar dat neemt niet weg dat de bouwtekening van Nederland waaraan nu gewerkt gaat worden, ook de bouwtekening voor een nieuw kabinet zal worden. Minister-president Kok bouwt verder. Aan Nederland, maar op deze manier ook aan de prolongatie van zijn 'paarse' kabinet.

DE MILJOENENNOTA 1997 is zelfverzekerd, de strekking is toekomstgericht. ,,Komend van ver is de ontwikkeling van een aantal belangrijke sociaal-economische variabelen bemoedigend'', schrijft de minister van Financiën. Het heeft lang geduurd, maar de sanering van de overheidsfinanciën en de versterking van de economische dynamiek werpen na alle moeizame, soms pijnlijke ingrepen hun vruchten af. Zoals minister Zalm vaststelt in zijn toelichting op de Miljoenennota: alles loopt beter dan in het regeerakkooord is voorzien.

Op grond van de begroting voor 1997 voldoet Nederland aan de toelatingscriteria voor de Economische en Monetaire Unie (EMU), waarover begin 1998 een oordeel zal worden geveld. Zonder versluierende begrotingstrucs dalen het financieringstekort en de staatsschuld in voldoende mate om Nederland voor de EMU te kwalificeren.

Het belang van een verdere verlaging van de staatsschuld wordt in de Miljoenennota met kracht onderstreept omdat die leidt tot lagere rentelasten (in 1997 betaalt de staat 30 miljard aan rente over de uitstaande staatsschuld, na de begroting voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen de grootste uitgavenpost). Op de daling van de rentebetalingen heeft het kabinet het oog laten vallen om ruimte te scheppen voor andere bestedingen. Toekomstige uitgaven voor milieubeleid, investeringen in de grote steden en infrastructuur en vooral voor de kosten van de vergrijzing moeten uit de vrijvallende rentelasten worden gefinancierd.

TOEKOMSTGERICHT IS de Miljoenennota ook in andere opzichten. Het belastingstelsel zal ingrijpend worden herzien, zodat het beter zal zijn toegesneden op de fiscale concurrentieslag met andere Europese landen. Tegelijkertijd is het duidelijk dat de wenselijkheid van verdere lastenverlichting, niet alleen aan de onderkant, maar ook aan de bovenkant van de inkomensladder, is gebleven. Ook hiervoor is het noodzakelijk dat de trend van een terughoudend begrotingsbeleid, discipline bij de uitgaven, beheersing van de kosten van de gezondheidszorg en terugdringing van het beroep op de sociale zekerheid worden voortgezet. De daling van het totale aantal uitkeringen, die in 1995 voor het eerst optrad, zet zich volgend jaar door. De aanpassingen in de sociale wetgeving en de opmerkelijke banengroei hebben een ondubbelzinnig effect.

Bij deze bescheiden euforie mag niet uit het oog worden verloren dat de werkloosheid in 1997 nog altijd hoger is dan in 1991. Nederland doet het in een Europese vergelijking goed, maar dat heeft enerzijds te maken met de achterstand die is ingehaald en anderzijds met de late start die andere landen hebben gemaakt bij de sanering van de publieke sector. Bovendien houdt de internationale dimensie niet op bij de grenzen van de Europese Unie. In een vergelijking met industrielanden buiten Europa heeft Nederland nog steeds een lange weg te gaan.

HET LINKS-LIBERALE kabinet legt prioriteit bij grotere marktwerking, maar de overheid trekt zich niet terug. Eerder is sprake van een activistisch marktbeleid dat de economische dynamiek ten goede moet komen. Het Delta-model van lastenverlichting en versobering van de collectieve uitgaven trekt geleidelijk elders in Europa de aandacht. Op grond van de uitgangspunten in de Miljoenennota 1997 is die aandacht ruimschoots verdiend.