Dossier Spoorwegen

Nieuws

Nederlandse Spoorwegen

Overheid

Overige partijen

Knelpunten

Discussie

Documenten

Links

NS onder tucht van staat

Door onze redacteur JACO ALBERTS
ROTTERDAM, 8 APRIL. Minister Netelenbos wil de verzelfstandiging van de NS voor een deel terugdraaien en de invloed van de overheid vergroten. Het kabinet wikt en weegt nog.

,,Ik geloof dat Netelenbos niet sprak als aandeelhouder, maar als opdrachtgever.'' Zo verklaarde president-directeur Rob den Besten van de Nederlandse Spoorwegen (NS) in november waarom hij niet inging op de wensen van de eigenaar van zijn bedrijf, de Nederlandse overheid. Minister Netelenbos (Verkeer) wilde dat de NS enkel een bod zou uitbrengen op het Nederlandse deel van de hogesnelheidslijn van Amsterdam naar Parijs. Maar Den Besten deed of hij doof was en bood op het gehele traject.

De uitspraak van Den Besten is kenmerkend voor de onduidelijke verhouding die er is gegroeid tussen de NS en de overheid sinds de treinvervoerder in 1992 werd verzelfstandigd om het bedrijf efficiënter en klantgerichter te maken. Haast wanhopig klonk Netelenbos destijds in de Tweede Kamer toen ze uitleg moest geven over de botsing: ,,Zo kan het niet meer. De positie waarin we nu als overheid verkeren is de slechtste van alle. De Nederlandse Spoorwegen moeten onder de tucht van de markt of onder de tucht van de staat.''

Het is de tucht van de staat geworden, althans dat heeft minister Netelenbos gisteren in het kabinet voorgesteld. Concurrentie op het spoor is moeilijker gebleken dan een aantal jaren geleden gedacht, dus van de markt zal de tucht voorlopig niet komen. Pas als de Europese ontwikkelingen dat toelaten kan er aan privatisering gedacht worden. Netelenbos wil intussen haar greep op de spoorwegen weer vergroten door de statuten aan te passen. In wezen draait de minister daarmee de verzelfstandiging gedeeltelijk terug.

Voortaan moeten belangrijke strategische beslissingen, de jaarrekening en de grootte van het dividend ter goedkeuring aan aandeelhouder Netelenbos worden voorgelegd. Ook moet NS Reizigers in de statuten opnemen dat het bedrijf een bijdrage levert aan de ,,oplossing van de mobiliteitsproblematiek''. Het is de aandeelhouder die formeel gaat toetsen of die ,,externe doelstelling'' door de NS wordt waargemaakt.

Het lijken kleine stappen, maar ze kunnen vergaande juridische en politieke betekenis krijgen. Sinds de verzelfstandiging fungeert de NS net als vele andere 'overheidsbedrijven' als een structuurvennootschap, waarbij de overheid als aandeelhouder wordt vertegenwoordigd door twee leden in de raad van commissarissen. Die zouden de belangen van de staat kunnen verdedigen, maar in Nederland is wettelijk vastgelegd dat commissarissen primair het belang van de onderneming moeten dienen. De facto heeft een aandeelhouder dus weinig te vertellen.

In het plan van Netelenbos blijft dit structuurregime in stand, maar laat ze instrumenten om het beleid van de NS te beïnvloeden in de statuten vastleggen. Rover reageerde gisteren onmiddellijk verheugd op de plannen van de minister. Voorzitter R. Schoonveld van de reizigersorganisatie noemt als voorbeeld de beslissing van de NS om meegebruikers van ov-jaarkaarten niet langer in de spits te laten reizen, waartegen Netelenbos niets kon doen. ,,Voor de winstgevendheid van het bedrijf is het begrijpelijk, maar die maatregel staat haaks op het mobiliteitsbeleid. Reizigers zijn daarmee de auto ingejaagd.''

Het is het dilemma dat vorig jaar ook door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in een kritische studie over de verzelfstandiging van de NS werd belicht. Met de actie van Netelenbos wordt de spagaat tussen bedrijfsbelang en publiek belang niet doorbroken, maar heeft de minister meer middelen om het publieke belang bij de NS zwaarder te laten wegen. Mogelijk zal Netelenbos daarbij ook denken aan zaken als het in stand houden van lijnen die de NS nu als onrendabel kenmerkt of het openhouden van loketten. Concrete zaken zullen in de toekomst zoveel mogelijk geregeld worden door het afsluiten van een 'prestatiecontract', waarbij de overheid weer optreedt in de gedaante van opdrachtgever.

Een interessante vraag is nog in hoeverre de voorgenomen maatregelen van Netelenbos een rol hebben gespeeld bij de plotselinge aankondiging van het vertrek van Den Besten, anderhalve maand geleden. Officieel wordt een verband ontkend, maar het ligt voor de hand dat de NS-topman die de verzelfstandiging van het bedrijf heeft geleid, zijn werk niet graag ziet worden teruggedraaid.

Overigens moet nog maar worden afgewacht of de ingreep bij de NS door het kabinet wordt overgenomen. Van VVD-minister Jorritsma (Economische Zaken) is bekend dat ze een warm voorstander is van verzelfstandiging van nutsbedrijven en huiverig is voor veel overheidsinvloed. Een definitief besluit werd gisteren door het kabinet opgeschort. ,,Het is een gevoelige discussie'', aldus een woordvoerder van Verkeer en Waterstaat gisteravond.