Fanatieke El Jee belt met oude vrinden

De bewindslieden van Paars-II verdedigen hun tweede begroting. Minister Brinkhorst van Landbouw doet dat voor het eerst. Deel 2 van een serie over 'nieuwe bezems' op de ministeries.

Door onze redacteur EGBERT KALSE
DEN HAAG, 13 OKTOBER 1999 Zijn voorganger, de Oost-Groninger Haijo Apotheker, had in zijn jonge jaren nog met de huidige Duitse minister van Landbouw gevoetbald. Dat kwam hem van pas toen de raad van landbouwministers eerder dit jaar in Brussel onder Duits voorzitterschap de lijnen uitzette voor een toekomstig Europees Landbouwbeleid.

Apotheker verliet dit voorjaar het toneel wegens de varkensproblematiek en maakte plaats voor de snel toehappende Brinkhorst. Maar Brinkhorst, met zijn staat van dienst, heeft natuurlijk inniger contacten in Europa dan die flinterdunne herinnering van Apotheker aan zijn voetbalmaatje Karl-Heinz Funke. Laurens Jan ('El Jee') Brinkhorst belt met ,,oude vrinden'' zoals de Deense minister van Landbouw. Zo toetst hij zijn meningen en sterkt zijn argumenten. Hij speelt met de Kamer door die aan te moedigen zijn beleid te torpederen als hij - door oude wetgeving gedwongen - zijn idealen niet zelf kan navolgen.

Brinkhorst begon voortvarend begin juni. Hij wekte meteen al de indruk alle landbouwdossiers van buiten te kennen. De ene na de andere hapklare oneliner - waar of niet waar - verliet zijn mond, waar het bij Apotheker na een spraakwaterval van drie kwartier vaak nog niet duidelijk was waar hij het precies over had. Een krasse 62-jarige, die in zijn door hemzelf afgedwongen vakantie vlak na zijn aantreden 'even' de hoogste berg van Ecuador beklimt en in de Kamer consequent begint met een onverstaanbaar ,,Veurztr...''.

Brinkhorst, ,,een eigenwijs heerschap met een fotografisch geheugen'', staat bekend als een politiek dier, met een carrière die voert langs het kabinet, het nationale en Europese parlement en meandert langs de kronkelige wegen van de Europese bureaucratie.

Landbouw, of liever: mest, blijkt politiek vuurwerk te zijn onder zowel Paars-I als Paars-II. Het ministerie zag met Apotheker als enige departement in vijf jaar tijd een minister vroegtijdig vertrekken. Nadat 'regelkever' Jozias van Aartsen vier jaar lang de dienst had uitgemaakt, maakte de 'softe' Apotheker na een jaar plaats voor 'Eurofanaat' Brinkhorst.

De ambtenaren komt de lijn-Brinkhorst weer vertrouwd voor. De continuïteit is terug. Ook Brinkhorst houdt van strikte wetten en regels. Veel buitenstaanders bestempelen hem als eigenwijs, maar dat is volgens ambtenaren ver bezijden de waarheid. ,,Hij vraagt je de oren van het hoofd, en je moet ook met goede argumenten komen om hem van jouw standpunt te overtuigen. Maar hij neemt het uiteindelijk wel van je aan'', zegt een hoge ambtenaar.

Secretaris-generaal mr. Tj. Joustra (,,Ik heb nog college van hem gehad toen hij hoogleraar Europees recht was in Groningen'') schuift wekelijks bij de minister aan. ,,Brinkhorst stelt duidelijk prioriteiten. Hij weet wat-ie wil, maar niet tegen beter weten in'', zegt Joustra. Apotheker had volgens de secretaris-generaal ,,wat moeite met de overstap van de kleine gemeente Leeuwarden naar het grote departement''. ,,Brinkhorst heeft meer ervaring met zo'n groot ambtelijk apparaat. Hij stuurt duidelijker aan, daar hebben ambtenaren behoefte aan.''

Wijs geworden door de schade en schande van zijn voorgangers koos Brinkhorst de weg van de confrontatie. Waar Van Aartsen het de eerste jaren nog probeerde en Apotheker bekend stond om zijn intensieve overleg met de landbouwvoormannen, wil Brinkhorst op de 'hoofdlijnen' van geen overleg weten. Gerard Doornbos, voorzitter van LTO-Nederland: ,,Toen Van Aartsen aantrad hebben we veel geïnvesteerd in een goede relatie met hem. Hij stond daar ook open voor, totdat hij werd gegrepen door de varkenspest. Brinkhorst probeert het al niet eens meer. Jammer.''

Juist de trendbreuk met de landbouwpolitiek van de jaren tachtig is Kamerlid Th. Meijer, al vijf jaar landbouwwoordvoerder voor oppositiepartij CDA, in het verkeerde keelgat geschoten. ,,Met Brinkhorst hebben we weer hetzelfde probleem als met Van Aartsen'', stelt hij. ,,Apotheker had het wat dat betreft beter begrepen. Maar die mocht niet verder van het kabinet.'' Meijer vindt voor die visie steun bij Van der Vlies (SGP). Van der Vlies, Kamerlid sinds 1981, is aan zijn zesde minister van Landbouw bezig. Hij stelt dat Apotheker het heeft geprobeerd, maar niet de ruimte kreeg. ,,Apotheker deed wat hij kon.''

Wat de internationale politiek betreft - het landbouwbeleid wordt voor het overgrote deel in Brussel bepaald - was Landbouw goed af met Van Aartsen. ,,Hij trok de problemen van andere landen naar zich toe om zo begrip én steun te krijgen voor Nederlandse problemen. Toen Spanje vastliep op de inkomenssteun voor olijfboeren, is Van Aartsen enkele dagen naar Spanje gegaan. Daar kweek je goodwill mee,'', zegt een bron in Brussel.

Ook Brinkhorst kent het klappen van de zweep in Brussel. Maar hij wordt daar wél getypeerd als 'eigenwijs'. ,,Te zelfingenomen. Hij loopt te hard van stapel'', meent een ingewijde. ,,Op zijn eerste Landbouwraad voerde hij meteen het hoogste woord. Van Aartsen keek eerst drie, vier maanden de kat uit de boom.''

Maar in Nederland zijn de meningen over het algemeen positief. ,,We kunnen veel met hem bereiken. Als gesprekspartner hebben wij weer vaste grond op het ministerie gevonden'', zegt A. van den Biggelaar, directeur van de Stichting Natuur en Milieu.

En Brinkhorst geniet aanzien in de Trêveszaal. Hij wist zijn mestplan te verheffen tot nationaal project, met steun van het hele kabinet. En daarna: door naar het 'echte werk', want van dynamiek en vernieuwing (Van Aartsen, 1997), kracht en kwaliteit (Apotheker, 1998) is tot nu toe nog niet veel terecht gekomen.

De meest in het oog springende initiatieven van de nieuwe minister: